Amelleri Boşa Çıkaran Davranışlar
Amelleri boşa çıkaran davranışlar hangileridir? Amellerin boşa gitmesi (habt-ı amel, ihbât-ı amel) ile ilgili hadis ve ayetler...
Mümin iken kâfir olan, şirk koşan ve irtidad eden bir kimsenin amellerinin boşa gideceği, hiçbir değer ifade etmeyeceği birçok âyette belirtilmiştir. (bk. el-Bakara 2/217; el-Mâide 5/53; el-En‘âm 6/88)
AMELLERİN BOŞA GİTMESİ
Ancak mezhepler arasındaki iman-amel münasebetiyle ilgili ihtilâflara bağlı olarak habt-ı amel konusunda da görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Mu‘tezile büyük günah işleyip de tövbe etmeden ölenlerin yaptıkları iyi işlerin sevabının boşa gideceğini savunurken Ehl-i sünnet âlimleri Allah’a ortak koşma (şirk) dışındaki büyük günahların amelleri yok etmeyeceğini belirtmiştir.
Mu‘tezile’den Ebû Ali el-Cübbâî ile oğlu Ebû Hâşim habt-ı amel konusunda dikkate değer görüşler ileri sürmüşlerdir. Ebû Ali’ye göre iyi ve kötü ameller tartılır, çok olanı olduğu gibi kalır, az olanı ise tamamen geçersiz kılınır; bu suretle az olan kötülükleri tamamen yok edilip sadece iyilikleri kalanlar ebedî olarak kalmak üzere cennete, az olan iyilikleri yok edilip ortada sadece günahları kalanlarsa bir daha çıkarılmamak üzere cehenneme gönderilirler. Buna karşı Ebû Hâşim “muvazene” denilen başka bir görüş ileri sürmüştür. Ona göre günah ve sevaptan hangisi çoksa, bunlardan çok olandan az olan kadar eksilir.
Meselâ on sevabı, yirmi günahı olanın sevapları on günahı götürür, geriye on günah kalır. Mükellef sadece on günahın cezasını çeker. Kur’ân-ı Kerîm’deki “tartının ağır gelmesi” (bk. el-Kāria 101/6-10) ifadesinden maksat budur. Mu‘tezile âlimlerinin çoğu bu görüşü kabul etmişlerdir.
Bir gayrimüslim ne kadar günah işlerse işlesin Müslüman olduğu takdirde önceki günahları silinir (tekfir); çünkü İslâm’a giriş, bu girişten önce işlenen bütün günahları siler. (bk. Müsned, IV, 199, 204, 205) Aynı şekilde hac ve namaz gibi bazı iyi ameller de daha önce işlenen günahların örtbas edilmesine vesile olabilir. “Sevaplar günahları siler” (Hûd 11/114); hatta “günahları sevaba çevirir.” (el-Furkān 25/70) Bu hususları Ehl-i sünnet de kabul eder. Ancak Ehl-i sünnet ile Mu‘tezile’nin habt ve tekfir anlayışı arasında fark vardır.
Ehl-i sünnet’e göre Allah hiçbir amelin ecrini zayi etmez, zerre kadar hayır ya da şer işleyen yaptığının karşılığını görür. Bir hadise göre, bir kimse ibadet eder ve sevap kazanırsa, diğer taraftan da haksızlık ederek günaha girerse sevapları kıyamet günü, haksızlık ettiği kimselere verilir. Sevabı günahını karşılamazsa haksızlık ettiği kimselerin günahlarını da kendisi yüklenir. Bu hale iflâs, bu duruma düşen kimseye de müflis denir (bk. Buhârî, “Edeb”, 102; Müslim, “Birr”, 59); bu da habtın bir çeşididir.
Kaynak: DİA