Azerbaycan Şeki Müftüsü Hacı Selim Efendi kimdir? Azerbaycan'da İslami faaliyetleri nasıl başlattı? Azerbaycan'da Komünist rejimin dağılmasından sonra bölgedeki Müslümanlar için ne gibi faaliyetlerde bulundu? Hizmet ehli, gönül insanı, Kur’ân âşığı Hacı Selim Efendi hakkında bilmemiz gerekenler...

Kardeş Azerbaycan’ın mânevî ikliminin mühim sîmâlarından, hizmet ehli, gönül insanı, Kur’ân âşığı Hacı Selim Efendi’yi rahmetle yâd ediyoruz.

Selim Efendi, Sovyet rejiminin yetmiş yılda yaptığı ağır mânevî tahribattan yüreği yanan, dertli bir mü’mindi. Yıkılıp yok edilen câmiler, toprağın altında kefensiz yatan din hâdimleri, onun yüreğini kanatmaktaydı. Yetmiş yıllık bir komünist rejimin ardından milletinin maddî açlığından ziyade mânevî açlığıyla dertlenen şuurlu bir müslümandı. Zira dinlerini öğrenmek ve öğretmek için ne bir medrese kalmıştı, ne muallim, ne de Kur’ân-ı Kerîm.

Kendisi kilometrelerce uzak bir yere gidip gelerek Kur’ân öğrendiğini, okuyacak Kur’ân-ı Kerîm bulamadıklarını, bir Kur’ân-ı Kerîm nüshasının ancak 600 kg şeker fiyatına alınabildiğini söylemişti.

TÜRKİYE'YE ZİYARETİ VE TALEPLERİ

Azerbaycan’ın istiklâline kavuştuğu ilk zamanlarda Selim Efendi, 1992 yılının soğuk ve karlı bir kış günü, bağrı yanık bir hâlde geldi. Kısa bir tanışma faslından sonra dedi ki:

“–Peygamber Efendimiz’in güzel bir hadîs-i şerîfi var: «Özü tok, komşusu aç yatan bizden değildir.»[1] Allâh’a şükürler olsun ki bizim midemiz toktur. Ama bizim rûhumuz aç, dînimize açız. Elimizde hiçbir imkân yok. Ben bir din hâdimiyim, ama ne hâlde olduğumuzu bir Allah bilir!” dedi. “Sizin bir Kur’ân kursu talebeniz bile bizlerden daha bilgilidir. Gusül abdesti bilmeyen sayısız gencimiz var. İçimizde Fâtiha’yı bilen insan bile yok kadar azaldı. Babamızın kabrinde bir Fâtiha okuyamıyoruz. Ne olur gelin, halkımıza İslâm’ı öğretin!..” dedi.

İşte Hacı Selim Efendi Türkiye’ye geldiği zaman böylesine yanık bir yürek getirmişti. O yanık yürek; bizim gönüllerimizi de aldı yanında götürdü. Demek ki asıl mesele, kalbi ümmetin dertleriyle dertlenen bir rahmet dergâhı hâline getirebilmek. Selim Efendi, o vaziyette geldi buraya. “Biz yanıyoruz!” dedi. Hattâ şu misâli verdi:

“–Azerbaycan gençliğinin mâneviyâtı, cayır cayır yanan bir bina gibi. Sizde ise itfaiye var. Gelip bu yangını söndürmezseniz, iki elim yakanızda!..” dedi.

İşte Kafkaslardan gelen bu yanık yürek, bizi Azerbaycan’ın Şeki şehrine davet etti. İlk fırsatta 6 kişilik bir heyetle Bakü’deydik. Selim Efendi -yollar kardan dolayı kapalı olmasına rağmen- geldi, bizi Bakü’de karşıladı.

Gece yarısı arkadaşlarımızla beraber Şeki’ye vardık. O geç vakitte halk bizi karanfillerle karşıladı. Zira daha evvel radyodan, “Türkiye’den âlimler gelecek” diye anonslar yapılmış. Civar şehirlerden genciyle-yaşlısıyla insanlar akın akın gelmişlerdi. Sanki evlâdını kaybetmiş bir anne-babanın, uzun bir ayrılıktan sonra yeniden kavuşması gibi duygu dolu bir manzara yaşandı. Onların o muhabbet, heyecan, samimiyet ve gayretleriyle Cenâb-ı Hak -elhamdülillâh- önümüze geniş ufuklar açtı. Azerbaycan’da bir dînî hizmet seferberliği başladı.

Vakfımızın katkılarıyla orada medreseler açıldı, buradan hocalar ve kitaplar gönderildi. Selim Efendi’nin dînî ilimlere öyle bir iştah ve iştiyâkı vardı ki buradan gönderilen ciltlerce fıkıh ansiklopedisini bile satır satır, başından sonuna kadar okuyup bitirmişti. Sanki onlarca senelik mahrumiyeti, bir an evvel telâfî edebilme gayret ve heyecanı içindeydi.

Azerbaycan’da yapılan dînî hizmetler, halk nezdinde büyük bir hüsn-i kabûle mazhar oldu. Zira insanlar, kaybettikleri kıymetli bir varlığı yeniden bulmuşçasına dinlerine büyük bir şevkle sarıldılar.

Hacı Selim Efendi de bu gayretlerin en ön safında koştu. Harâbe hâldeki nice caminin yeniden inşası için olsun, Kur’ân eğitimine talebe toplamak için olsun, büyük fedakârlıklar sergiledi.

Vakfımız yüzlerce talebeyi Türkiye’ye getirip okuttu. Selim Efendi, kendi kızını da ilk talebe grubuyla İstanbul’a tahsil için gönderdi. Sonra da nice gencin ülkemizde tahsil görmesi için gayret gösterdi. Yetişen bu talebeler, memleketlerine döndüklerinde buranın mânevî iklimini oraya taşıdılar. Uzun yıllar boyunca birbirinden ayrı düşmüş iki kardeş halkın gönülleri arasında yeniden muhabbet köprüleri inşâ ettiler. Hattâ bu muhabbet o kadar büyüdü ki bugün de âdeta iki devlet bir millet olan kardeş halklar arasında büyük bir gönül sermayesi olarak devam etmektedir. Zaten dil olarak, örf ve âdet olarak, bilhassa Anadolu’nun doğu vilâyetleriyle büyük bir mizaç beraberliği de vardı. Yetişen bu talebelerle, kısa zamanda çok daha büyük bir inkişaf gerçekleşti. Azerbaycan’ın dînî hayatı, mühim bir gelişme kaydetti.

Tabi bütün bu gayretlere himâyedarlık yapan Kafkas Müslümanları İdaresi Başkanı Muhterem Şeyhülislâm Allahşükür Paşazâde’ye de pek kıymetli yardımları dolayısıyla minnettarlığımızı ifade etmeyi bir vefâ borcu biliriz.

Azerbaycan’a ilk gittiğimizde oradaki insanları hakîkaten çok muzdarip ve tükenmiş bir hâlde bulmuştuk. Komünist rejim yıllarca sömürmüş, iyice perişan etmişti insanları. Alkol fiyatını iyice düşürmüş ki, herkes kolayca satın alıp tüketebilsin, millet sarhoş olsun, alkolik olsun, hiçbir zaman milletinin istiklâli ve mânevî değerleri hususunda bir şey düşünemesin. Böyle perişan hâle getirilmiş bir toplumla karşı karşıya idik. Ama iç dünyaları, aynen bizim Anadolu insanı gibi, tertemiz, pırıl pırıl insanlardı.

Azerbaycan halkının büyük bir kısmı Şiî, diğer kısmı Sünnî idi. Hattâ bana bir mecliste;

“–Siz Şiî misiniz, Sünnî misiniz? Size göre Şia nedir, Sünnîlik nedir?” diye sorulmuştu.

Cevâben dedim ki:

“–Gelin bizler Câfer-i Sâdık Hazretleri ile Ebû Hanîfe dönemine bakalım. Câfer-i Sâdık Hazretleri ile Ebû Hanîfe, hoca-talebe idi. İkisi birbirinin ayrılmaz bir parçasıydı. Biz o zamanki gönül birliği içinde, bugün İslâm kardeşliğini yaşayalım. Siyâsî mücadelelerin neticesi olan sun’î ihtilâf ve ayrılıkları bir kenara bırakalım. Her müslüman; Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz’in muhabbeti ve O’nun izinden gitmek mânâsında Sünnî’dir, Ehl-i Beyt muhabbeti ve onların mânevî değerlerine sahip çıkmak mânâsında Şiî’dir. Biz hâdiseye böyle bakalım. Bizler buraya İslâm kardeşliğini yaşamak, îman bağıyla kaynaşmak için geldik…”

Elhamdülillâh, öyle bir kardeşlik tesis edildi ki, bilhassa ümmeti bölmek isteyen yabancıların tahrik ettiği birçok ihtilâfın önüne geçilmiş oldu.

Velhâsıl ilk temelleri Selim Efendi vâsıtasıyla Şeki’de atılan mânevî gayretler, kısa zamanda Azerbaycan’ın bütün şehirlerine yayıldı. Ömrünü îman ve Kur’ân hizmetine adayan Hacı Selim Efendi, Azerbaycan’da genç nesillerin Kur’ân’la tanışmasında ve sayısız hâfızın yetişmesinde, böylesine mühim bir vazife icrâ etti. Onun vesîlesiyle birçok cami yapıldı, insanlar kendi dinlerini yeniden öğrenme imkânı buldu. Yani büyük bir hayır kapısının anahtarı oldu. Rabbimiz bu mübârek kapıdan feyz alan her mü’min vesîlesiyle ona ecirler ihsân eylesin.

15 Ağustos 2019’da ebediyete uğurlanan Hacı Selim Efendi’ye Allah’tan rahmet niyâz ediyoruz. Cenâb-ı Hak, Selim Efendi gibi din ve îman hâdimlerinin yerini boş bırakmasın. Onların hizmet aşkını gönülden gönüle taşıyacak gayret-i dîniyye sahibi, fedakâr Kur’ân hâdimlerinin adedini çoğaltsın. Âmîn!..

Dipnot: [1] Bkz. Hâkim, II, 15; Heysemî, VIII, 167.

HACI SELİM EFENDİ

İslam ve İhsan