Bedel Göndermeyi Caiz Kılan Şartlar Nelerdir?

1. Hac ibadeti ile yükümlü olan bir kimse; üzerine hac farz olduğu yıl bu görevi yerine getirmez, daha sonra hac yapmasına engel bir durum ortaya çıkar ve bu engelin ömrünün sonuna kadar devam edeceği bilinirse yerine bedel gönderir. Bu kimsenin bedel göndermesi ittifakla farzdır. Sağlığında bedel göndermemiş ise, ölümünden sonra yerine bedel gönderilmesini vasiyet etmesi gerekir. Vasiyet etmezse günahkar olur.(Kâsânî, II, 221.) Böyle bir vasiyette bulunmamış ise mirasçıları onun adında vekaleten hac yapabilir veya vekil gönderebilirler.

2. Haccın farz olması için gerekli şartları taşıdığı halde sağlık ve yaşlılık nedeniyle bizzat hac yapamayacak durumda olan kimselere haccın farz olup olmadığı konusunda ihtilaf edilmiştir:

a) Görme özürlü kimse hakkında Ebû Hanîfe’den iki rivayet vardır. Meşhur olan rivayete göre ekonomik gücü olsa ve kendisine refakat edecek biri bulunsa bile a’ma kimseye hac farz değildir. Bu kimsenin bedel göndermesi de gerekmez.(Abdülğanî el-Mekkî, s. 56.)

İmam Muhammed ile Ebû Yusuf’un tercih ettikleri görüşe göre bu a’ma kimsenin ekonomik gücü ve kendisine refakat edecek biri varsa hac yapması farz olur. Diğer mezheplerin görüşleri de bu istikamettedir.(İbn Hümâm, II, 421. Semerkandî, II, 383. Kâsânî, II; 121. Şirbînî, II, 218.)

b) Hanefî ve Malikî mezheplerine göre bir kimsenin hac ile yükümlü olabilmesi için diğer şartların yanında bedenen sağlıklı olması da gerekir. Dolayısıyla felçli, kötürüm ve tedavi imkanı olmayan hastalar ile çok yaşlı kimselere hac farz olmaz.(İbn Hümâm, II, 421. Semerkandî, II, 383. Kâsânî, II; 121. Şirbînî, II, 218.)

Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine göre ekonomik imkanı bulunan ve diğer şartları da taşıyan ancak çok yaşlı olması veya felçli ve kötürüm olma gibi bedensel bir engeli ve tedavisi imkansız bir hastalığı bulunması sebebiyle bizzat hac yapamayacak durumda olan kimselerin yerlerine bedel göndermeleri gerekir. (Şirbînî, II, 219. İbn Kudâme, IV, 351. İbn Rüşd, I, 391.) Bu kimselerin bedenen hac yapmaya güçleri yetmiyorsa da maddî yönden yetmektedir. Bu görüşün delili yukarıda zikredilen hadislerdir.

Hanbelî mezhebine göre; hacca bedel gönderen kimse daha sonra bizzat gitme imkanını elde etse bile yeniden hac yapması gerekmez. Çünkü mükellef, vekalet yolu ile de olsa farz olan haccı yerine getirmiştir.(İbn Kudame, IV, 353.)

KAYNAK: Diyanet Hac İlmihali, DİB Yayınları, 2013, Ankara