Bir Şehâdetin Hikayesi Es’ad Erbilî Hazretleri

Serbest Fırka’nın kurulmasından önce dönemin iktidarı bir gazetede manşet at(tır)mış komplo için düğmeye basılmıştır.

Her şey 12 Ağustos 1930’da başladı. Yeni Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan itibâren memleket, tek sesli olarak Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından yönetilmişti. Ülkede çok seslilik ve demokrasi yoktu, yani demokrasinin olmadığı bir cumhuriyet vardı. Tek kişiye dayanan bir idare ile cumhuriyetin yönetim biçimi, yerini çok partili çoğulcu bir sisteme devretmek üzere, Fethi (Okyar) Bey’e Serbest Cumhuriyet Fırkası kurdurulur. Tarih 12 Ağustos 1930’dur.¹⁵

Fethi (Okyar) Bey, kurucusu olduğu partinin programını halka duyurmak üzere, Milli Kurtuluş Hareketi’nin, büyük zaferi noktaladığı İzmir’e gider.

Orada halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanır. Yüz bini aşkın bir mitingte Fethi (Okyar) Bey, Serbest Cumhuriyet Fıkrası’nın programını anlatır.

O dönemin siyasî-idarî kadroları bu aşırı ilgiden çok rahatsız olur.

"AÇIZ! BİZİ KURTAR..."

Fethi (Okyar) Bey bunun ardından Manisa, Aydın ve Balıkesir teşkilatlarını kurar. Her yerde bir kurtarıcı gibi görülür. Menemen’de halk onu; “Açız! Bizi kurtar…” diye karşılar. İşte bu aşırı tezahürat, Menemen’in mimlenmesinin başlangıcı olur. Başvekil İsmet (İnönü), bu durumda halkın Cumhuriyet Halk Fıkrası’ndan (yani CHP’den) memnun olmadığını anlar ve bugün de olduğu gibi, gazeteler üzerinden Serbest Cumhuriyet Fıkrası hakkında algı operasyonları başlatırlar. İftiralar, asparagas haberler, kulisler, lobi faaliyetleri zincirleme olarak bir merkezden parmak basmış gibi harekete geçer.

Menemen tertibiyle sonlanacak iftira kampanyaları, işte bu şekilde başlamış olur.

1930’un Ekim ayında, belediye seçimleri yapılır, iktidardaki Cumhuriyet Halk Fıkrası’nın/CHP, seçim listelerinde ve seçim sandığı başında, çok sayıda hileler ve tertiplere başvurmasına rağmen, 502 belediye başkanlığının 22’sini Serbest Cumhuriyet Fırkası kazanır. 15 Kasım 1930 tarihi Meclis zabıtlarında da görüldüğü gibi Fethi (Okyar) Bey, Meclis’te yaptığı konuşmada, bu hususu ayrıntılı bir şekilde dile getirir.

“… sonra defterde (seçmen listesinde) ismi varken ismin yok diye geri çevrilenlerin, bilâhere (sonradan) isimleri hizasına (karşısına) sahte imza ve parmak izleri koyarak, o ismin sahibine, muntehibin (seçmen) gıyabında (olmak üzere) rey attırılmıştır. Bu vak’alar vesaikle (vesikalarla) tespit edilmiş ve vesikaları icâb eden makamlara verilmiştir.”¹⁶

Meclis zabıtlarından anlaşıldığına göre, çok sert tartışmalar olur. Neticede Fethi (Okyar) Bey, 17 Kasım 1930’da Serbest Cumhuriyet Fıkrası’nı kapatmak zorunda kalır. Kazandığı 22 belediye başkanlığı 15 Aralık 1930’da Şura-yı Devlet tarafından Cumhuriyet Halk Fıkrası adaylarına verilir. Ve bu haksızlık bir takım sosyal tepkilere yol açar.

MENEMEN OLAYININ ANA SEBEPLERİ

İşte Menemen olayı, bu tepkiler ve siyasî kargaşa içinde yaklaşık bir ay sonra patlak verir: 23 Aralık 1930.

Bazı araştırmacılara göre, Mene­men’in ana sebepleri özetle şunlardır:

1- Yeni rejim ile geleneksel halk kitleleri arasındaki kopukluğu (veya uçurumu) giderecek tedbirlerin olmaması ve

2- Bu kopukluğu giderecek sivil kurumların da yetersiz kalışı¹⁷

"ERENKÖYÜ'NDE BİR DEDİKODU"

Es’ad Efendi (k.s.) tekkeler kapatıldıktan sonra inzivaya çekilmesine rağmen dikkatler üzerinden hiç çekilmez ve Menemen olayı öncesinde bile sürekli polis gözetimi altında tutulur. Bu paranoya devrin Vakit Gazetesi’nde de manşet bulur. Menemen’den (17 Aralık 1930) 5 ay önce 18 Temmuz 1930’da Vakit Gazetesi’nde, “Erenköy’de Bir Dedikodu” manşetiyle, hakkında bir yazı çıkar. İftira ve yalan dolu bu haber derin devletin bir operasyonudur. O yazı günümüzde de aynı komploları, yıldırma, sindirme politikalarında basının rolünü gözler önüne serer. Doksan seneden beri değişen bir şey yoktur; ibretlik yazı şöyledir:

“Erenköyü’nde Bir Dedikodu: Yüzlerce müridi olan bu esrarengiz şeyh kimdir?

Son zamanlarda bütün Erenköyü ve civâr halkının dilinde dikkate şâyan bir dedikodu dolaşmaktadır. Beyaz bir köşk etrafında temerküz eden bu dedikodular polis müdüriyetine kadar aksetmiştir. Söylenenler Erenköyü’nün ücra bir köşesinde çamlıklar arasında saklı bir köşkte gizli ayinler yapıldığı, gündüzleri de bu ibadethanede oturan ihtiyar bir şeyhin, çocuk, kadın, erkek yüzlerce kişi tarafından ziyaret edildiği mahiyetindedir.

Yine bu rivayete göre bu beyaz konak yalnız civârın değil, çok daha geniş sahada oturan cahiller, safdiller tarafından ulvî bir mabed telakkî edilmekte, muhterem Şeyh Efendi hastaları iyileştiren, kayıpları birleştiren, kerametler sahibi bir evliya bir ermiş olarak tanınmaktadır.

Bu şeyh Efendi’nin şöhreti, tâ Trabzon ve Of sahillerinden Adana, Antalya havâlisine kadar yayılmış ve her mevsimde buralardan bazı bîçareler, işlerini güçlerini bırakıp her türlü hediyelerle gelerek Şeyh Efendi’ye istirhamlarda bulunmaya başlamışlardır.

Mesele ile biraz alakadar olursanız duyacağınız şeyler şunlardır: Erenköyü’nde Kazasker Camii civarında (E…) Efendi adında 99 yaşlarında beyaz sakallı bir şeyh vardır. Bu zat tekkelerin ilgasından (kaldırılmasından) sonra mechul bir semtten Erenköyü’ne gelmiş ve köşkün bölüğüne kiracı olarak yerleşmiştir. Efendi çok geçmeden muhitte dedikodulu bir alaka uyandırmış ve herkes bunun kerametinden bahse başlamıştır.

Biraz sonra Şeyhin oturduğu evde kalabalık bir mürid kafilesiyle yaptığı, onun ayrı ayrı topluluklara vaaz ve irşadlarda bulunduğu ve her isteyenin burada bir tekke imiş gibi günlerce yatabildiği şâyi’ olmuş, iş büyümeye, dallanıp budaklanmaya başlamıştır.

Bu sıralarda (E…) Efendi’nin müridlerinden (Z…) Paşa’nın yakını (S…) Hanım, Şeyh’in şimdi oturduğu Beyaz Konağı ona satın almış, diğer bir mürid köşkü boyatmış, bir başkası da baştan aşağı muşamba döşetmiş, atlas perdeler, mobilya hatta siyah bir fayton araba ile iki at alarak Şeyh’in istirahatini temin etmiştir.

Her gidenin mutlaka bir şey götürdüğü uzaktan gelenlerin, kimsesi olmayanların bir imâret gibi yatırıldıkları, iâşe edildikleri söylenmektedir.

"ŞEYH CENNET HAYATI YAŞIYOR"

Bunlara nazaran Şeyh Efendi, yaşil çamlıklar içinde gömülü Beyaz Köşk’ünde beş para masraf etmeden bir cennet hayatı yaşamakta, tenekeleri yağ, un, kahve, şeker hatta çikolata sağdan soldan yağmaktadır.¹⁸

Yazı yazıldığında 12 Ağustos’da Serbest Fırka’nın kurulmasından önce yazılmış komplo için düğmeye basılmıştır.

---

Dipnotlar: 15) Bkz: Ali Fethi Okyar, Serbest Cumhuriyet Fıkrası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi, İstanbul 1987. 16) TBMM Zabıtları, İ:5, 15.11.1930, cih, s.17. 17) Nurşen Mazıcı, “Menemen Olayının Sosyo-Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Analizi”, Toplum ve Bilim, İstanbul 2001, sy: 90, s. 144. 18) Vakit Gazetesi, 18 Temmuz 1930.

Kaynak: Ethem Cebecioğlu, Altınoluk Dergisi, 362. Sayı: , 2016 Nisan