Denizciler İstanbul Boğazı`nın dört manevi bekçisi olduğuna inanır. Bunlar Üsküdar`da Aziz Mahmud Hüdayi, Beykoz`da Yûşa Hazretleri, Sarıyer`de Telli Baba ve Beşiktaş`ta Yahya Efendi`dir.

Bilhassa Karadeniz’e çıkan ve dönen Müslüman ve Hristıyan gemiciler sahile yanaşarak bu dört Allah dostuna selâm vermeden boğazı geçmezlermiş. Üsküdar’da Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri, Beşiktaş’ta Yahya Efendi, Beykoz’da Yuşa Hazretleri ve Sarıyer’de Telli Baba’nın İstanbul’un manevi bekçileri oldukları yolunda yaygın bir inanış hâlâ mevcuttur.

Geçmişte Boğaz'da sefer yapan kaptanlar, Boğaz'ın bu ulu kametlerinin himmetleriyle sefere başlayarak asırlarca devam edecek bir gelenek hediye etmişler: Yolcularını Üsküdar'dan geçerken Hüdayi Hazretleri'ne, Beşiktaş önünden geçerken Yahya Efendi'ye, Beykoz'dan geçerken de Yuşa Aleyhisselam'a ve Sarıyer tarafında medfun olan Telli Baba'ya yönelterek Fatiha'ya davet etmişler.

Osmanlı'nın son dönemlerine kadar devam etmiş olan bu an'ane, İstanbul tarihinin manalı bir hatırası olmuş.

TÜRBELER BİRBİRLERİYLE AYNI HİZADA

Haberi hazırlarken dikkat çeken bir ayrıntıya daha rastladık. Boğaz'ın manevi bekçileri olarak adlandırdığımız bu dört velînin kabirleri İstanbul'un her iki yakasında birbirleriyle aynı hizada.

Beykoz'daki Yûşa Hazretleri'nin türbesi ile Sarıyer'deki Telli Baba'nın türbesi; Üsküdar'daki Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri ile Beşiktaş'taki Yahya Efendi'nin türbesi karşılıklı olarak boğazda medfunlar.

AZİZ MAHMUD HÜDAYİ HAZRETLERİ KİMDİR?

Aziz MAhmud Hüdayi Hazretleri'nin Türbesi

Aziz Mahmut Hüdayi Hazretleri'nin türbesi Üsküdar'da Doğancılar semtinde bulunuyor. Celveti tarikatının kurucusu olan Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri'nin "Ben öldükten sonra mezarımı ziyaret edenlerin ölümü denizden olmasın ve duaları kabul olsun" şeklinde dua ettiği bilindiği için türbesi halkın sıkça ziyaret ettiği bir mekandır. Türbeye ulaşım çok kolay olduğu için çok sayıda ziyaretçi Aziz Mahmut Hüdayi Hazretlerinin türbesinde dua ederler.

Osmanlı devri İstanbul velîlerinin büyüklerindendir. Asıl adı Mahmûd'dur. "Hüdâyî" ismi ve "Azîz" sıfatı kendisine sonradan verilmiştir. Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri'nin neslinden olup, "seyyid"dir.

İlim, tasavvuf ve edebiyat sahalarında parlak bir hüviyete sahip bulunan Hüdâyî Hazretleri, mâneviyat rehberleri arasında müstesnâ bir mevkii hâizdir. O, kuruluş yıllarında Şeyh Edebali Hazretleri'nin yapmış olduğu kıymetli irşâd, hizmet ve faâliyeti, aynı aşk, vecd ve heyecanla yürütebilen nâdir bir mânevî şahsiyettir. Allâh rızâsı istikâmetinde ihlâs, samîmiyyet ve gayret üzere hareket eden Hüdâyî Hazretleri, sahip olduğu zâhirî ve bâtınî liyâkat sebebiyle de hem pâdişâhların hem de bütün teb'anın sevdiği bir Hakk dostu olarak tebârüz etmiştir. (Yazının devamı için tıklayınız.)

Aziz Mahmud Hüdayi Hazretleri'nin Türbesi

BEŞİKTAŞLI YAHYA EFENDİ'NİN HAYATI

Yahya Efendi'nin türbesi, Beşiktaş'ta Yıldız Parkı'nın yanında, Yahya Efendi çıkmazındadır. Büyük bir hatayla Yahya Efendi'nin diğer adının 'Şamlı Ömer Efendi' olduğu rivayet edilir. Bu bilgi doğru değildir. Zira Şamlı Ömer Efendi, Yahya Efendi'nin babasının adıdır. Yahya Efendi'nin doğduğu tarihte Trabzon'da vali olan Yavuz Sultan Selim Hân'ın oğlu şehzade Süleyman'da bu tarihlerde dünyaya gelmiştir. Bu yakınlık, uzun yıllar kadılık yapan Yahya Efendi'nin Kanuni Sultan Süleyman'ın süt kardeşi olmasına vesile olmuştur. İlk eğitimini Trabzon'da babasından ve daha sonra Müfti Ali Çelebi'den alan Yahya Efendi daha sonra İstanbul'a göç etmiştir.

İstanbul’da ilk önce Anadolukavağı’nda ‘Haydarpaşa Çiftliği’ denilen mevkide bir çilehane yaptırmış ve orada çilesini ikmal ederken komşularının iz’acından kurtulmak için kendisinden sonra ‘Yuşa Tepesi’ adını alan ve bugün de aynı isimle anılan Sütlüce üzerinde ve Beykoz ile Anadolukavağı arasındaki mevkiye yerleşmiştir. Hz. Yuşa’nın makamını Yahya Efendi’nin keşfettiği rivayet edilmektedir.

Yavuz ve Kanuni devirlerinin büyük ve meşhur alimi olan Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’ye (Alüddin Aliyyi’l Cemali Çelebi) intisab etmiştir.

Üveys bin Amir bin Malik el-Karani’ye nisbet edilen "Üveysi Tarikatı"nın devrindeki piri olan Yahya Efendi gördüğü bir rüyanın neticesinde dergâhın bulunduğu bugünkü mahalli kendi parası ile satın alarak burada mescit, medrese, hamam, aşevi ve misafirlerin istirahat edebilecekleri yerler yaptırarak "Hızırlık" adını verdiği tam bir külliye meydana getirmiştir.

Yahya Efendi ömrünün sonuna kadar mücahede ve ibadetle vakit geçirmiş, 1570 senesi Zilhicce ayında Kurban Bayramı gecesinde 78 yaşında iken Beşiktaş’daki dergahında ebedi aleme göçmüştür. Yahya Efendi'nin vefatına "İrtihâl eyledi Kutb'ul Ûlemâ" terkibiyle tarih düşürülmüştür. Cenaze namazını, bayram namazını müteakib Süleymaniye Camii’nde devrin Şeyhülislamı olan Ebussuud Efendi kıldırmış; cenazeye vezirler, alimler, devlet ricali ile halktan pek çok kimse katılmıştır.

Boğaz'dan geçerken Yahya Efendi türbesinin görünüşü.

Cenaze Süleymaniye’den Beşiktaş’a getirilerek, hayatta iken kendileri tarafından yaptırılmış olan ebedi istirahatgâhı olan bugünkü makamına tevdi edilmiştir. Cenaze merasimi o kadar kalabalık olmuştur ki o gün İstanbul’dan Beşiktaş’a kayık ücretinin beş akçeye yükseldiği rivayet edilmektedir. Vefatının yedinci gecesinde âlimler, şeyhler, mutasavvıflar, hafızlar, imamlar, vaizler ve eşraf dergahta toplanarak hatm-i şerif, tevhid ve tesbih ile bu geceyi ihya etmişlerdir.

16. yüzyılın alim ve mutasavvıflarından Yahya Efendi, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman’ın danıştığı büyük velilerdendir. 1570 tarihli türbenin mimarı Sinan’dır. Kitabesi yoktur. Türbede sedef kakmalı şebekelerle çevrelenmiş on bir sanduka vardır. Şeyh Yahya Efendi’nin yanı sıra, Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Raziye Sultan, oğlu İbrahim Efendi, annesi Afife Hatun, Sultan II. Abdülhamid’in kızı Hatice Sultan ve oğlu Bedreddin Efendi, Şeyh Mehmed Nuri Şemseddin Efendi, Şeyh Hasan Efendi, Şeyh Yahya Efendi’nin küçük oğlu Şeyh Ali Efendi, Derviş Ali, Yahya Efendi’nin eşi Şerife Hatun da burada yatmaktadır.

Yahya Efendi Türbesi

YÛŞA HAZRETLERİ KİMDİR?

Yuşâ Tepesi İstanbul'un Anadolu Kavağında Beykoz ilçesinde bulununan tepedir. Kuzeyinde Yoros kalesi bulunur. Zirvesi denizden 201 m yüksekliktedir. Bu zirve, Yuşâ Türbesi ve Camii'nin bulunduğu mekândır.

Türbede gömülü olan zatın Yuşâ Hazretleri olduğuna inanılmaktadır. Hazreti Yuşâ bir rivayate göre Musa Peygamber ile birlikte Mecme'ul-Bayreyn’e yani Boğaziçi'ne gelmiş ve vefat ederek bu tepeye gömülmüştür. Çeşitli tefsirlerde Yuşâ'nın Musa'nın vefatından sonra peygamber olarak görevlendirildiği nakledilir.

Osmanlı döneminde bu tepeye, Sadrazam 28. Çelebizâde Mehmet Sait Paşa tarafından 1755 tarihinde bir mescit yaptırıldı. Aynı zamanda burada bulunan ve halk arasında Yuşa Peygamber’e ait olduğu düşünülen mezarın etrafına kagir bir duvar çektirmiş ve türbenin bakımını yapmak için görevliler tayin ettirmiş. Tarih boyunca ziyaretçileriyle bütünleşen ve hep insanların ilgi odağı olmayı sürdüren bu tepede, III. Selim (1789- 1807) döneminin bazı yıllarında, izdihamdan dolayı ‘fitneye mahal olmasın’ düşüncesiyle mevlid okunması bile yasaklanmıştır.

Yuşâ Camii bir yangın geçirmiş ve Sultan Abdülaziz döneminde, 1863 senesinde aslına uygun olarak yenilenmiştir. Dahiliye Nezaretinin 1885-86 tarihli istatistik cetvelinde "Yûşa Aleyhisselam Dergahı" olarak zikrolunan bu alana Yûşa Tepesi adı verilmiştir.

Yûşa Hazretleri Türbesi

TELLİ BABA KİMDİR?

Asıl adı Abdullah olan ve halk arasında Telli Baba olarak anılan ve tanınan bu zat-ı şerif, Kadirî tarikati şeyhlerinden bir veliyyullahtır. Allahu Tealâ'nın ahlakı ile ahlaklanmış ve Resulûllah Efendimiz Hazretleri'nin sîret ve sünnetine can ve gö­nülden bağlanmış olması dolayısıyle din ve mezhep farkı gö­zetmeksizin, kendisini ziyaret ve müracaatta bulunanlardan manevi himmetini esirgememiş ve yardım isteyenlerin imdâdına ruhaniyyeti ile yetişmiştir.

Telli Baba'nın türbe-i şerifi, dünya hayatında iken kendisinin yalnızca Allahu tealaya ibadet ve naz-ü niyaz eylediği za viyesidir ki, alem-i cemale göçünce dervişleri onu aynı yere defnetmişler ve kabr-i münevverini ziyaretgâh haline getirmişlerdir.

Makam-ı mübarekleri, Sarıyer'den Rumeli kavağına giden yolun ortasında, Yuşa Hazretleri'nin yattığı tepenin tam karşısında, boğazın Rumeli yakasında bir yerdedir.

Telli Baba Türbesi

TELLİ BABA HAKKINDAKİ RİVAYETLER

Bu zat-ı şerifin Fatih Sultan Mehmet Han ile birlikte İstanbul şehrinin fethine iştirak eden veliyullah safında bulunduğu da söylenmektedir. Bir diğer rivayete göre de Sultan 2. Mahmud devrinde, Rusların Karadeniz boğazına tecavüzleri esnasında, Telli Baba'nın dervişleri ile birlikte düşmana karşı koymak ve savaşmak maksadıyla şimdi türbesinin bulunduğu yere geldiği ve kendisine bir zaviye yaptırarak boğazın bu hakim noktasına yerleştiği, o günden itibaren vatan bekçiliği görevini deruhte ederek güzel İstanbul'un manevi muhafızlı­ğına kıyamete kadar devam edeceği anlaşılmaktadır. Türbesinin bulunduğu yer, askeri önemi haiz müstahkem bir ınıntaka olduğundan sivil halka kapatılmış ve bu sebeple zaviyesi ve kabri bir müddet terkolunmuş, sonradan görülen rüya üzerine tekrar küşat edilmiştir.

KENDİSİNE "TELLİ BABA" DENİLMESİNDEKİ HİKMET

Kadiri tarikatinin bir kolunda meşayih taçları yani baş­larına sardıkları tarikat sarıkları üzerine gelin teli takarlardı. Bir başka deyimle, "iklim-i Rabbani arûsu" yani gelini olurlardı. Bu zat-ı şerif de tacı üzerine bu şekilde gelin telleri tak­mayı itiyat edindiğinden, asıl ismi unutulmuş ve "Telli Baba" ismiyle anılmış ve kendisi de bu lakabından memnun kalmış olmalıdır ki, elyevm bu lakapla yad olunmaktadır.

İslam ve İhsan