Cemaat, birlik ve topluluk anlamına gelen bir kavramdır. Din-i İslâm, ruhbanlık dini değil, cemaat dinidir. Mü’minlerin, birbirinden kopuk tek tek yaşayan kimseler değil, birbirine kenetlenmiş tuğlalar misali bir bütünlük oluşturması esastır.

Allah Resûlü –sallallahu aleyhi ve sellem- buyururlar ki:

“…Size cemaati tavsiye ederim. Ayrılıktan sakının. Zira şeytan, tek kalanla birlikte olur. İki kişiden uzak durur. Kim cennetin ortasını isterse, cemaatten ayrılmasın…” (İbn Mâce, Ahkâm 27; Tirmizi, Fiten 7)

“Cemaatte rahmet, ayrılıkta azap vardır.” (Münâvî, III, 470)

Esasen İslâm ümmeti, bir bütün halinde büyük bir cemaattir. Onları bir arada tutan sır, iman, ibadet, muamelât ve ahlâkî umdelerinin yegâne referansı olan İslâmdır. Burada ehl-i sünnet ve’l-cemaat kavramı da önemlidir. Sünnet, Resûlullah’ın şahsında temsil ve tavsiye edilen kulluk formudur. İşte bütün yönleriyle (zâhir ve bâtın itibariyle) bu çizgiyi esas alan topluluğun oluşturduğu gruba verilen genel isim “Ehl-i sünnet ve’l-cemaat”tir. Buna “sevâd-ı a’zam” da denilmiştir.

CEMAATİN ZAURETİ VE FAZİLETİ

Müslüman, asla ferdiyetçi, hodgam ve bencil olamaz. İslâm’ın birçok hükmü, sıhhatli bir cemaat teşekkülüne yöneliktir. Namaz, hac ve zekat gibi en temel ibadet hükümlerinde cemaatin zarureti ve faziletine dikkat çekilmiş, iyilik ve takvâ üzere birlik ve beraberlik içinde hareket edilmesi emredilmiştir.

Bu büyük ümmet cemaatinin içinde yine cemaat ismiyle anılan küçük küçük gruplar da oluşagelmiştir. Bu yapıların doğmasında, kimi zaman ilmî ihtiyaç, kimi zaman şahsiyet inşası zarureti, kimi zaman da iyilik ve takvada yardımlaşma düşüncesi etkili olmuştur. Hedefler meşrû ve makbul olduktan sonra, bu nevi teşekküllerin oluşması son derece tabiidir ve hatta yerine göre zaruridir. Bir âlimin, bir ârifin/mürşidin ya da bir hayır öncüsünün etrafında şekillenen bu yapılar, tarih boyunca hep var olagelmiştir. Medreseler, dergâhlar, vakıflar ve dernekler, bu nevi cemaat yapılarının müesseseleşmiş şekilleridir. Bu yapıların başında bulunanlar, ilim, irfan, basiret ve hâl sahibi dirayetli kimseler iseler, tarih boyunca ümmetin keyfiyetinin artırılmasında son derece etkin roller üstlenmişlerdir. Fakat ne yazık ki bu cemaat yapılarının, zaman zaman farklı emellere âlet edildiği de inkâr edilemez bir gerçektir. Ümmetin basiretli âlim ve âmirlerine düşen vazife de, bu çeşit istismarların önüne geçmektir.

Küçük cemaat oluşumlarının, ümmet bütünlüğünü bozmaması için, cemaat egosu diyebileceğimiz; kendini beğenme ve başkasını hor görme illetine karşı uyanık olmaları son derece önemlidir. Yine bu yapıların kendilerini kutsaması, hakikati ve doğruyu yalnız kendilerine has görmesi de büyük bir tehlikedir. Hususiyle aşırı bağlılık ve muhabbetin verdiği sarhoşlukla, yanılmazlık ve hatasızlık anlayışına saplanmaları, helak edici bir hastalıktır.

Yine cemaat adıyla anılagelen bir takım şer odakları da mevcuttur ki, bunlar bizim konumuzun dışındadır. Belki bu nevi topluluklara bu nezih ismi kullanmamak daha doğru olacaktır. Bunun yerine teşkilat, örgüt, organizasyon gibi daha değişik isimlendirmeler kullanılmalıdır.

CEMAATLEŞMEK HAYATİ BİR İHTİYAÇ

Hulâsa dinin yaşanması, kişiliğin korunması, terbiyesi ve tekâmülü, iyilik ve hayrın çoğaltılması için cemaatleşmek hayatî bir ihtiyaçtır ve belki zarurettir. Buna mukabil, dini parçalara ayırıp her bir grubun onun bir parçasına tutunmak suretiyle fırkalaşması ve nefsânî arzu ve menfaatlerin gruplaşması ise büyük bir fitne ve fesat sebebidir ve hatta sapıklıktır. Rabbimiz şöyle buyurur:

“(Ey Mü’minler!) Hep birlikte Allah’ın ipine (İslâm’a) sımsıkı sarılın. Parçalanıp bölünmeyin.” (Âl-i İmrân, 103)

“Şu dinlerini parça parça edenler ve kendileri de grup grup ayrılmış olanlar var ya, (senin) onlarla hiçbir ilişiğin yoktur. Onların işi ancak Allah’a kalmıştır. Sonra (O), yapmakta olduklarını kendilerine haber verecektir.” (En’âm Sûresi, 159)

Kaynak: Dr. Adem Ergül, Altınoluk Dergisi, 370. Sayı

İslam ve İhsan