İslâm, ihtiyaç sahiplerinin, başkalarından bir şey istemelerini yasaklamamakla birlikte, ahlâkî bakımdan tasvip de etmemiştir. Utanmaksızın her önüne gelenden istemeyi huy edinenlerden Cenâb-ı Hak Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle bahseder: “Sadakalar hakkında sana dil uzatanlar vardır. Onlara verilirse hoşnûd olurlar, verilmezse, hemen öfkeleniverirler.” (et-Tevbe, 58)

Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem-, böyle kimselerden kendisine gelerek zekâttan bir şeyler isteyen birine: “Hak Teâlâ, zekât mallarının taksîmini herhangi bir şahsın, hattâ peygamberin bile arzu ve irâdesine bırakmamıştır. Bunların harcanması için sekiz yer göstermiştir. Eğer sen bu sekizden birine dâhil isen o zaman zekât malından hisseni alırsın.” (Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, VII, 6) buyurmuşlardır.

Burada zekâtı yerine sarf husûsunda büyük bir titizlik ve incelik vardır. Zîrâ zekât, ancak âyette belirtilen yerlere verilebilir. Bunun hâricinde yapılacak olan infâklar, «hayrât» denilen zekâtın dışında bir bağış iledir. Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- zekât malını verirken muhatabını ehli değilse reddetmiş ancak zekâtın dışında yaptığı infâkta böyle bir reddetme yapmamış, bilakis âyette buyurulan: “Bir şey isteyeni azarlama!” (ed-Duhâ, 10) beyânından hareketle şöyle buyurmuştur: “Sizin güzel ahlâkınız, karşınıza gelip el açanı bir hurma dânesiyle bile olsa, boş çevirmemenizdir.” (Buhârî, Kitâbu’z-Zekât)

Bu hadîs-i şerîften ilhâm ile muhterem pederimiz Mûsâ Efendi -kuddise sirruh-, istemeyi meslek hâline getirmiş kimselere, yâni dilencilere de sadaka verir ve şöyle buyururdu: “–Vermemeye alışmamak için az da olsa vermek lâzım!..”

Şu gerçeği de bilmelidir ki, İslâm’da ancak büyük zarûretler hâlinde dilenmeye müsâade edilmiştir. Zîrâ başkalarına el açmak, aslında insanı son derece aşağılayıcı bir iştir. Bu sebeple de Allâh Rasûlü -sallâllâhü aleyhi ve sellem- ashâbından bey’at alırken pek çoğuna «kimseden bir şey istememe»lerini şart koşmuştur. Dolayısıyla fakirler içinde utanmaz, arlanmaz, derbeder, önüne gelenden para isteyen tipler ile fakîrlik ve sıkıntılarını sîneye çekenler birbirlerinden ayırt edilmelidirler.

Bu mevzûda Hazret-i Peygamber -sallâllâhü aleyhi ve sellem- şöyle buyurmuşlardır: “Fakîr, bir lokmayı şu kapıdan, bu kapıdan elde edene denmez.” Bunun üzerine sahâbîler: “–Yâ Rasûlallâh! Öyleyse fakîr kimdir?” diye sordular. Rasûl-i Ekrem -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz: “–Fakîr, ihtiyâç içinde kıvrandığı hâlde ihtiyâcını açıklayıp söylemeyen, kimseden bir şey istemeyen kişidir.” (Müslim, Kitâbu’z-Zekât, Bâbu’l-Miskîn) şeklinde cevap verdi.

Rasûlullâh -sallâllâhü aleyhi ve sellem- Efendimiz bu hadîs-i şerîfleriyle şunu beyân etmek istemişlerdir: Her önüne gelenden isteyip dilenenler, ne de olsa bir şeyler elde ederler. İhmâl edilmemesi gereken kimseler; hâllerini gizleyip, sabır ve kanaat ile fakîrliğe katlananlardır. Hâlini arzedemeyen böyle kimselere yapılacak infâkın ehemmiyeti Kur’ân-ı Kerîm’de de beyân buyurulmuştur: “(İnfâklarınızı), kendilerini Allâh yoluna adamış, bu sebeple yeryüzünde kazanç için dolaşamayan fakirlere verin! Bilmeyen kimseler, iffetlerinden dolayı onları zengin zannederler. Sen onları sîmâlarından tanırsın. Çünkü yüzsüzlük ederek istemezler. Yaptığınız her hayrı, hiç şüphesiz ki Allâh bilir.” (el-Bakara, 273)

Bu âyet-i kerîmeden anlaşılan bir mânâ da, zekât verecek kimsenin temlîk ve taharrîye son derece riâyet etmesi zarûretidir. Zîrâ zekâtın sahîh olması buna bağlıdır. Temlîk, mülk olarak vermek; taharrî de, vermeden evvel yapılan araştırma, yâni zekâtın yerini bulup bulmayacağını tesbit etmektir. Eğer zekât, taharrî (araştırma) yapmadan verilip sonradan da verilenin zekâta ehil kılan sekiz yerin dışında olduğu anlaşılırsa, zekât sahîh olmaz ve yeniden verilmesi gerekir. Ancak taharrî yapıldıktan sonra bir isâbetsizlik görülürse, bu durumda zekâtın yeniden verilmesi îcâb etmez.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, İslam İman İbadet, Erkam Yayınları, 2012, İstanbul

İslam ve İhsan