Sahabenin dünyaya bakış açısı nasıldı? Dünyaya karşı nasıl bir tavır içindeydiler? Dünya ve ahiret dengesini nasıl sağlıyorlardı?

Dünya ahiretin tarlasıdır; amaç değil araçtır. Allah Teâlâ cömertliği ile bu dünyada bizleri nimetlere boğmuştur, bunları Allah yolunda kullananlar ahirette akla hayale gelmeyen daha güzel nimetler ile mükâfatlandırılacaktır. Aksine dünyayı sadece nefisleri için kullananlar ise ahirette mahrum kalacaklardır. Ebedi nimetlere kavuşmak için fani nimetleri dinimizin emrettiği şekilde feda etmek gerekmektedir. Bunun için ise insanın sade yaşaması, lüksten kaçınması gerekir. Peygamber Efendimiz (sav) “Sadelik imandandır” buyurarak müminlerin israftan ve gösterişten uzak durmalarını tavsiye buyurmuştur. Hadiste sadelik olarak tercüme edilen “bezaze” kelimesi, az tüketme, zorunlu ihtiyaçlarla yetinme, giyim kuşamda aşırıya kaçmama manalarına gelir.

PEYGAMBER EFENDİMİZİN YOLUNDA GİDEN SUFİLER

Sevgili Peygamberimiz (sav) ömrü boyunca sade bir hayat yaşamıştır, yünlü-pamuklu, yamalı-yamasız ne bulduysa giymiştir. Pabuçlarını ve elbiselerini kendi yamamış, koyun ve keçilerini bizzat kendi sağmıştır. Bazen kilim, bazen hasır üzerinde uyumuş, bulduğunda yemiş, bulamadığında oruca niyetlenmiştir. Bir gün uyuduğu hasır yüzünde iz bırakmış, “Hasırla aranıza bir şey serseydik” diyen sahabelere: “Benim dünya ile ne işim var? Ben, dünyada yolculuğu sırasında bir ağaç altında gölgelenen, sonra da oradan geçip giden bir yolcu gibiyim.” cevabını vermiştir. (İbn Mace, Zühd, 409)

Peygamber Efendimizin yolunda giden sufiler de sade bir hayat yaşamışlar, dünya hayatının genelde insanları çokça meşgul ettiğini, hatta gafilleri saptırdığını görmüşler, buna binaen de dünyanın fuzuliyyatından uzak durmak demek olan “zühdü” teşvik etmişlerdir. İmam Rabbani’ye göre Nakşîlikte sade hayat/zühd “elzem olan asli ihtiyaçlar ile yetinmek,  mubahları ise olabildiğince azaltmaktır. Mektubatta bu hususu şöyle açıklar:

“Ey oğul! Esas mesele, mubahların fazlasından kaçınmak ve zaruret miktarıyla yetinmektir. Bunu da kulluk vazifelerini yerine getirebilmek için kuvvet kazanmak niyeti ile yapma­lı. Örneğin yemekten amaç Allah Teâlâ’ya itaat edebilmek için güç ve kuvvet kazanmaktır. Giyinmekten maksat avret yerlerini ört­mek, soğuk ve sıcağa karşı korunmaktır. Diğer zarurî mubahlar da bu şekilde değerlendirilmelidir.” (C. I, 73. Mektup)

ŞÜPHESİZ ZARURET ZAMANA VE MEKÂNA GÖRE DEĞİŞİR

Şüphesiz zaruret zamana ve mekâna göre değişir, şehir hayatında yaşayan bir insanın zühdi bir hayat yaşayacağım diye ailesini mağdur etmesi uygun değildir. Ne var ki tüm hayatımızı lüzumsuz ihtiyaçların peşinde koşarak tüketmek, gerekli gereksiz her şeyi alıp borçlanmak da akıllı bir müslümanın yapacağı iş değildir. Nice insanlar şaşaalı düğünler yapıp sonrasında yıllarca borcunu ödemekten yorulmakta, lüzumsuz harcama ve borçlanma yüzünden nice aileler dağılmaktadır. Aslında Korona salgını düğünlerimizin, törenlerimizin daha sade ve masrafsız da yapılabileceğini göstermiştir. Salgın döneminde olduğu gibi normal zamanlarda da sade bir nikâh ile borçsuz evlenmek niye mümkün olmasın? Bu örnekleri çoğaltarak hayatımızı sadeleştirmenin yollarını bulabiliriz. Özellikle tarikata giren, maneviyat yolunda mesafe almak isteyenler bu hususta daha bir dikkatli olmak durumundadır:

İmam Rabbani tarikat erbabının azimet ehli olmasını, ruhsatları terk ederek haram ve şüphelilerden uzak durmasını tavsiye etmiştir. Nitekim İslam tarihine baktığımızda, başta Peygamberimiz (sav) olmak üzere sahabe-i kiram, bırakın mubahları, zaruri ihtiyaçlarından bile fedakârlıklar yapmışlardır. Peygamber Efendimizin (sav) bu halini takip eden İbrahim b. Edhem, Şekik-i Belhi gibi zahitler dünyanın aldatıcı süslerine kâmilen sırt çevirmişler, tüm imkânlarını müminler için kullanmışlardır.

GÜNÜMÜZ İNSANI ÇIKIŞ YOLU ARIYOR

Günümüze geldiğimizde ise insanlık madde, haz ve hız peşinde koşmaktan yorulmuş, kendine bir çıkış yolu aramaktadır.  Batı insanı bugün minimalizm diye isimlendirilen bir hayat tarzı ile maddenin boyunduruğundan kurtulma, sade bir hayat yaşamanın yollarını keşfetmeye çalışmaktadır.  Evleri lüzumsuz eşyalardan arındırma, gereksiz harcamaları kısma şeklinde başlayan bu hareket büyüyerek devam etmekte, her geçen gün daha da popüler hale gelmektedir. Aslında bizim böyle şıp türedi felsefelere/yaşam biçimlerine ihtiyacımız yoktur. Zira sufiler “kıllet-i taam, kıllet-i kelam, kıllet-i menam-az ye, az tüket, az konuş, az uyu” diyerek her hususta az ile yetinmeyi çağlar boyunca tavsiye etmişlerdir.

Bununla beraber bazı kardeşlerimiz helal olmak şartı ile dünya nimetlerinden istifade etmeyi arzu etmekte, her şeyin iyisine sahip olmaktan memnuniyet duymaktadırlar. Ruhsat ile yaşamak isteyen bu tür Müslümanlara helal kazanmaları ve zekâtını vermeleri şartı ile bir söz edilemez, zira İslam da asıl olan fetvadır, kimse takvaya zorlanamaz. Özellikle Nakşîlikte “halvet der encümen, el kârda gönül Yarda” prensipleri dengeli bir sadeliği bizler için mümkün kılmaktadır.  Nitekim Merhum Hacı Musa Topbaş hazretleri etrafına son derece cömert davranırken kendi şahsi hayatlarında iktisatlı bir hayat yaşamıştır.  Yine Merhum Sami Topbaş hazretleri, Ramazanoğulları beyliğinin varisi olarak, varlıklı bir hayat yaşamak ihtimali varken bunu tercih etmemiş, büyük bir mirası reddederek sade bir hayat sürdürmüştür.

Samimi olmak gerekirse, herkesin Peygamber Efendimiz gibi veya İbrahim b. Edhem gibi zühd dolu bir hayata güç yetirmesi mümkün değildir. Bu hususta aradığımız genişliği sahabenin hayatında bulabiliriz, zira onlar Peygamberimizin tarifi ile gökteki yıldızlar gibidir, hangisine uysak kurtuluruz. Dünya ile alakalı tutumlarında onları dört farklı yol tuttuklarını görürüz:

Tüm malını Allah yolunda infak ederek sade hayatın zirvelerinde yaşayanların örneği Hz. Ebu Bekir Efendimizdir. Malının yarısını İslam yolunda feda ederek orta bir sadelik ile yaşayanların lideri Hz. Ömer Efendimizdir. Malı Allah için biriktirerek zengin olan ve yeri geldiğinde servetini cömertçe harcayanların piri ise Hz. Osman (ra)dır. Dünya kendisine koşarak geldiği halde ondan yüz çeviren, kendini ilme, insan yetiştirmeye ve cihada verenlerin piri ise Hz. Ali (kv.)dir. Peygamber Efendimizin en yakını olan bu dört sahabede hepimiz için uygulanabilecek güzel örnekler vardır. Farklı yaklaşımlarına rağmen onların hepsi de dünyayı fani, ahireti baki görmüşler, dünya hayatını ahirete basamak yapmışlardır. Bize düşen, fıtratımıza ve Hakkın yazgısına en uygun olan seçimi yapmak, olabildiğince sade bir hayatı tercih etmektir. Rabbimiz bu hususta bizleri başarılı kılsın, bazı dini çevrelerin gösterişli yaşama kaymaları sebebi ile bizleri başka müminler için fitne sebebi yapmasın, âmin.

Kaynak: Süleyman Derin, Altınoluk Dergisi, 2021-Şubat, Sayı:420

İslam ve İhsan