Ef’âl-i Mükellefin Nedir? Görevleri Nelerdir?
Kısaca Ef’âl-i Mükellefîn nedir? Ef’âl-i Mükellefîn yaptığı işlerin hükümleri (görevleri) nelerdir?
“Ef’âl-i Mükellefîn” sekiz tanedir. Yani yapmış olduğumuz herhangi bir işin hükmü, bu sekiz kısımdan birine girer:
1- Farz: Dinimizde yapılması kesinlikle emredilen şeylere “farz” Farzın yapılmasında büyük sevap, terk edilmesinde ise büyük günah vardır. Farzı inkâr eden dinden çıkar. Farz ikiye ayrılır:
a- Farz-ı ayn: Her mükellefin bizzat kendisinin yapması gereken farzdır. Bir günde kılınan beş vakit namaz, Ramazan ayında tutulan oruç gibi… Me- selâ bir mükellef, başka bir mükellefin yerine namaz kılamaz, oruç tutamaz.
b- Farz-ı kifâye: Bazı mükelleflerin yapması ile diğerlerinin üzerinden düşen, yapma mecburiyeti kalkan farzdır. Cenâze namazı gibi. Meselâ bir Müslüman toplumda cenâze olduğu zaman, o cenâzenin namazını hiç kimse kılmazsa, o toplumun hepsi günahkâr Fakat birkaç kişinin kılması ile di- ğerlerinin üzerinden sorumluluk kalkar.
2- Vâcib: Farz kadar kesin bir delil ile sabit olmamakla birlikte dinimiz- de yapılması emredilen şeylere “vacib” Vâcibin yapılmasında büyük sevap, terk edilmesinde veya inkâr edilmesinde büyük günah vardır. Vitir na- mazı, bayram namazı kılmak, kurban kesmek gibi.
3- Sünnet: Farz ve vâcip olmadığı halde Peygamber Efendimiz’in -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ibadet maksadı ile yaptığı şeylere “sünnet” Sünnet ikiye ayrılır:
a- Sünnet-i müekkede: Peygamber Efendimiz’in -sallâllâhu aleyhi ve sellem- devamlı olarak yapıp çok az terk ettiği sünnetlerdir. Sabah namazının sünneti, teravih namazı
b- Sünnet-i gayri müekkede: Peygamber Efendimiz’in -sallâllâhu aleyhi ve sellem- bazen yapıp bazen yapmadığı şeylerdir. İkindi ve yatsı namazlarının ilk sünnetleri gibi. Sünnetlerin yapılması, Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’in sevgisinin kazanılmasına vesile olur, terk edilmesi ise sevgisini kazan- maya mani
4- Müstehap: Yapılmasında sevap olup terk edilmesinde günah olmayan işlere “Müstehap” Nâfile namaz kılmak gibi.
5- Mübah: Mükellefin yapıp yapmamasında sevap veya günah olmayan şeylere “mübah” Yemek, içmek ve uyumak gibi.
6- Haram: Dinimizde kesin olarak yasaklanan şeylere “haram” Ha- ramı işlemek büyük günahtır, inkâr eden ise dinden çıkar. Herhangi bir farz ibadeti terk etmek, zina yapmak, faiz yemek, kumar oynamak gibi.
7- Mekruh: Haram kadar kesin bir delil ile yasaklanmayıp, dinimizde ya- pılması istenmeyen şeyler “mekruh” Mekruh ikiye ayrılır:
8- Tahrîmen mekruh: “Harama yakın mekruh” Tahrîmen mek- ruhu işlemek ve inkâr etmek büyük günahtır. Vâcibi terk etmek gibi.
9- Tenzîhen mekruh: “Helâle yakın mekruh” Tenzîhen mekru- hu işlemek günah değildir, fakat dinimizce yapılmaması istenir. Bazı sünnet- leri terk etmek gibi.
10- Müfsid: Başlanılan bir ibadeti bozan şeylere “müfsid” Namazda gülmek, oruçlu iken bilerek bir şey yemek, içmek gibi…
11- Mendûb: Sevilen, yapılması uygun olan, işlenmesi teşvik edilen iş. Dinen yapılması iyi sayılmakla birlikte yapılmamasında sakınca olmayan ve Rasulullah (s.a.s)'ın bazan yapıp, bazan terkettiği işler. Buna; müstehap, nâfile, tatavvu ve ihsan adları da verilir. Farz, vacip ve sünnet-i müekkede dışında kılınan namazlar, tutulan oruçlar ve verilen sadakalar bu niteliktedir. Güzel bir iş sayıldığı için mendubu işleyen sevap alır, terkeden ceza görmez.