Bilimsel olarak gülmek, kaş çatmaktan daha kolay. İşte Fırat Erdoğan'ın Altınoluk dergisinde kaleme aldığı makele...

Piramidal yol deyince ne anlarsınız? Akla ya Mısır’daki tarihi yapılar gelir ya da geometri dersleri. Ama “piramidal yolun” tıptaki karşılığı oldukça farklıdır. En ufak bir harekete niyetlendiğinizde- niyetle aksiyon arasındaki geçişi hala çözebilmiş değiliz – piramidal yol çalışmaya başlıyor. Ya da diğer adıyla “Tractus Corticospinalis.” Buradan bakarsanız piramitleri yapan “makine” çalışanların piramidal sistemidir aslında!

Başlangıç noktasındaki hücrelerin şekli piramide benzediği ya da yolun seyrinde medulla piramitleri denen bölgeden geçtiği için bu isimle anılır. İstemli kas hareketlerini yapan ünitemiz, beyinden başlayıp kaslara kadar uzanır.

Meşhur beyin resmi gözünüzün önüne gelsin, cevize benzetilen, girintili- çıkıntılı olan; burası beynin parankimi, motor korteks beynimizin en üst-ön bölümünde, istemli hareketlerin planlanması, icrası ve kontrolünden sorumludur.

İskelet kaslarının tamamı buradaki hücrelerle başlayan elektrik devrelerine benzeyen yapılarla idare edilir. Bu bölge aslında motor faaliyetlerin parlamentosu gibidir ama burada sayıya / kalabalığa değil yapılan işin özelliğine itibar olunur. En ince hareketi yapana en geniş alan verilir.

Merak edenler için bilgisayarda arama motoruna “homunculus“ yazınca tuhaf bir yaratık resmi çıkar karşınıza. Bu resim kaslarımız yaptığı işle orantılı şekilde yer kaplasaydı vücudumuzda dış görünüşümüz neye benzerdi sorusuna kısmi bir cevap olabilir.

3 ANA ALAN

Musavvir olan Rabbimize bir kez daha hamd ederek devam edelim. Burada üç ana alan mevcuttur:

1. Premotor korteks: niyet- tespit- planlama yapan alan, ilgili vücut bölümünün proprioseptif yeri ve faaliyete konu nesnenin uzaysal konumunun belirlenmesi. Gerçekten ayrıntı veremeyeceğimiz kadar ince bir mevzu, bir bardak yeni konmuş sıcak çayı alıp ağzınıza götürürken milimetrik farklılık ya da birkaç derecelik sapmanın bedelinin ne kadar ağır olabileceğini düşünmek lazım.
2. Tamamlayıcı motorlu alanlar: Kasların hareketlerinin planlanmasından sorumlu. Faaliyeti yapacak kasın kasılırken karşıt hareketi yapacak kasların gevşemesi gibi. Daha basit anlatımla gözünüzle sağa bakmak istiyorsanız sola çeken kasların gevşemesi lazım, ikisi aynı anda kasılmaya kalktığında malumunuz köprüde karşılaşılan inatçı keçilerin akıbeti görülüyor. Bu alan keçiler için trafik polisi.
3. Primer motor korteks: Motor faaliyete ait uyarı, buradaki piramidal hücrelerde meydana gelir. Bunlar piramidal sistemin “üst motor nöronlarıdır”. Bu sinir hücrelerinin uzantıları “aksonlar” beyin parankiminde “corona radiata” isimli yapıya girer.

Buradan aşağı doğru giderken bilmediğimiz bir sebepten dolayı çapraz yaparak karşıya geçer.  Ne olur bu basit şerit değişikliğinde? Bütün olaylar vücudun karşı tarafında vuku bulur. Yani beyninin sağ tarafına darbe alarak hasar görmüş birinin sol kolu ve bacağı etkilenir.

Sonra omurilikteki istasyona uğrayıp ilk tatbikatı yapar. Buradaki “elektrik aktarımından” sonra artık görev ikinci motor nöron ve onun uzantılarına geçer. Bu oluşan sinir omurilikten çıkıp kaslara kadar gider.

GÜLÜMSEMEK İÇİN 17, KAŞ ÇATMAK İÇİN 43 TANE KASIN BU SİSTEMLE HAREKETE GEÇMESİ GEREKİR

Buradan sonrası tam muammadır. Gülümsemek için 17, kaş çatmak için 43 tane kasın bu sistemle harekete geçmesi gerekir. (Bu arada gülmek, kaş çatmaktan bu kadar kolaysa ne diye somurtuyoruz sorusunu da kendimize soralım.) Bir bardak çayı içmek için ne kadar çok emek sarf ediliyor siz hesaplayın. Biz olayın sadece görünür kısmından bahsettik.

Malumunuz hiçbir araba direkt vitese atılarak yürütülemiyor. Önce çalışacak, elektrik devreleri ve az miktarda da olsa yakıt olacak. Sonra, motorda üretilen enerji tekerleklere iletilecek. Bunların bir arada koordine çalışması, yeri geldiğinde durması, hızlanması, şeritten ayrılmaması, yön değiştirmesi vs. lazım. Bunları insan eliyle yapılmış arabalar da yapabiliyorsa, mesele öyle büyük mucize sayılmaz diyen kimse çıkmaz zaten ama siz yine de kıyaslayın insan ve araba denen makineleri!

Kas dediğiniz organ normalde de belli bir düzeyde kasılı duruyor. Tonus denen bu hadise ayrı bir macera. Dengeyi, koordinasyonu sağlayan iç kulak, beyinciktir. Çalışan kasın tersi işlevi yapan kasın baskılanmasının sağlayan agonist-antagonist sistemdir. Kuvvetin ölçüsü, gevşemesi derken aslında amacımız meşhur hastalıklarından örnekler vererek günlük hayatta faydalı olmaya çalışmaktı, ama meselenin sadece başlıkları bize ayrılan kısmı doldurmaya yetti.

Dua edelim Rabbimiz dergimize uzun hizmet ömürleri lütfetsin; biz de böylece sadece girişi bile bu kadar tefekküre müsait konu içeren “Piramidal sistem” den daha ayrıntılı bahsedelim.

Kaynak: Fırat Erdoğan, Altınoluk Dergisi, Temmuz-2022, Sayı:437

İslam ve İhsan