Han Ne Demek?

Han nedir, ne anlama gelir? Han kelimesinin sözlük anlamı nedir? Eski Türk devletlerinde kağan ve han unvanlarının kullanımı nasıldır? Han kelimesi ile ilgili cümleler.

Han, Türk hükümdarlarının İslâm öncesi dönemden beri kullandıkları bir unvandır.

HAN NEDİR?

Han sözlükte, “Türkler’de hâkāna bağlı devlet başkanlarına veya müstakil beyliklerin başkanlarına verilen isim, emir” demektir.

TÜRKLERDE HAN UNVANININ KULLANILMASI

Çin kaynaklarına göre Asya Hunları önceleri şanyü veya tanhu/tanju unvanlarını kullanmışlardır. III. yüzyıldan itibaren bunların yerini kağan/kaan ve han almaya başlamıştır. “Bağımsız yönetici” anlamına gelen han kelimesinin dişili ise hanımdır (bazı lehçelerde hanış). Aslında Türk göçebe devletinin başında kağan bulunur, o da akrabalarını han rütbesiyle kendisine bağlı oymakların başına yönetici olarak tayin ederdi. Fakat zamanla han unvanı “imparator, şah, sultan” karşılığında hükümdarlar için kullanılmaya başlanmıştır.

Hârizmşahlar’ın ordu teşkilâtında emîr muadili bir rütbe oluşturan hanın Dede Korkut hikâyelerinde de hükümdardan çok bey karşılığında kullanıldığı görülmektedir. Yine Anadolu’nun doğu ve güneydoğusundaki özel statülü birimlerin hâkimleriyle Safevîler döneminde İran’daki taşra yöneticilerine “bey, paşa” anlamında han denilmiştir. Bu kelime aynı zamanda Delhi Sultanlığı’ndan beri Hindistan Müslümanları arasında soyluluk unvanıdır. “Hanlar hanı” anlamına gelen hân-ı hânân ise özellikle Hindistan’da kurulan İslâm devletlerinde askerî bir makamın adı olmuştur.

Osmanlı padişahları içinde hanı bir hükümdarlık unvanı olarak ilk benimseyen I. Murad’dır; Yıldırım Bayezid ilk defa bu unvanı tuğralarına, Çelebi Sultan Mehmed de sikkelerine koydurmuştur. Han unvanı Kırım girayları ile Türkistan’da kurulan Hîve, Buhara ve Hokand devletlerinin hükümdarları için de kullanılmış, hatta bu devletler “hanlık” adıyla tanınmıştır; Karahıtay hükümdarları ise gürhan unvanıyla anılmıştır.