Hanbeli Mezhebi

Hanbeli kimdir, kime denir? Hanbelilik nedir? Hanbeli mezhebi nedir? Hanbeli mezhebinin kurucusu kimdir? Hanbeli mezhebi nasıl ortaya çıkmıştır? Hanbeli mezhebi hangi ülkelerde yaygındır? Hanbeli mezhebinin imamı, görüşleri ve özellikleri.

Hanbeli mezhebi; İmam Ahmed İbn Hanbel’e nisbet edildiği için bu adla anılmıştır.

İMAM AHMED İBN HANBEL KİMDİR?

İmam Ahmed İbn Hanbel eş-Şeybânî, 780 (Hicri 164) yılında Bağdat’ta doğdu, 855 (Hicri 241) yılında yine orada vefat etti. Hanbeli mezhebi onun adına nisbet edilmiştir. Özellikle hadis ilmi için Kûfe, Basra, Mekke, Medine, Şam, Yemen ve el-Cezire’yi dolaşmış, uzun süre İmam Şâfii’nin öğrencisi olmuştur.

İmam Hanbeli, hadisleri sadece rivâyetle yetinmeyip, onların fıkhî anlam ve maksatlarını da araştırdı. Onun döneminde ilk üç fıkıh mezhebinin birinci el kaynakları tedvîn edilmiş bulunduğu için, İmam Ahmed İbn Hanbel kendisini zengin bir fıkıh serveti içinde buldu.

HANBELİ FIKHI

İbadet konularında nasslara ve selefin eserlerine sımsıkı sarıldı, delilsiz hüküm vermekten sakındı. Muâmelelerde de yine selefin yolu olan, bir şeyin helâl veya haram olduğuna dair nasslarda bir delil yoksa o mubahtır, ilkesini esas aldı. Gerçi diğer üç mezhep de “eşyada aslolan mübahlıktır” prensibini benimsemiştir. Ancak Hanbelîler muâmelelerde daha belirgin biçimde serbestlik taraftarıdırlar. Buna göre, dinin haram kıldığı şartlar dışında, bu mezhep ticarette tarafların istedikleri şartları koşabileceği ilkesini benimsemiştir. Hanbelî mezhebi re’y ve kıyastan çok âyet, hadîs ve sahâbe kavli gibi naklî delillere dayanır. Mezhepte bir bakıma hadîse dayalı fıkıh anlayışı hâkimdir.

İmam Ahmed İbn Hanbel’in Müsned Kitabı

Buhârî, Müslim ve hadiste onların tabakasında olan kimseler İmam Ahmed İbn Hanbel’den hadis rivayet ettiler. Müsned adlı eseri, kırk bin hadisi içine alır.

İmam Ahmed İbn Hanbel’in Öğrencileri

Hanbelî mezhebinin sonraki fikrî ve fıkhî gelişiminde İbn Teymiyye ve öğrencisi İbn Kayyim el-Cevziyye’nin eserlerinin de büyük katkısı olmuştur.

Bazı öğrencileri şunlardır: Salih İbn Ahmed, İmam Hanbeli’in en büyük oğludur. Ebû Bekir el-Ersem, Ahmed İbn Muhammed İbn el-Haccâc ile İbrahim İbn İshak el-Harbî.^[1]

HANBELİ MEZHEBİ HANGİ ÜLKELERDE YAYGINDIR?

Son yüzyılda Arap dünyasında baş gösteren, dinî olduğu kadar, siyâsî ve sosyo ekonomik yönü bulunan Vehhâbîlik hareketi, özellikle inanç alanındaki görüşleri ve selefî tavırları sebebiyle Hanbelî mezhebini kendilerine yakın buldukları için, bu mezhep başta Hicaz olmak üzere Irak, Suriye, Filistin ve Mısır’da yaygın olup, Suudî Arabistan’da resmî mezhep konumundadır.

Dipnot:

^[1]. bk. Mekkî, Menâkıbu’l-İmâm Ebî Hanîfe, Haydarabad 1903, I, 74-78; Zehebî, Menâkıb, nşr. Kevserî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî (t.y.), s. 20-21; İbnü’l-Kayyim, İ’lâmü’l-Muvakki’în, nşr. M. M. Abdülhamid, Mısır, 1955, I, 25, 77, 227; İbn Hazm, İhkâm, nşr. A. M. Şakir, Mısır (t.y) 929; Zühaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletüh, Dımaşk 1985, I, 27 vd.

Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları