İyilikte yarışmak ve hayra doymamak mü’min şahsiyetin belirgin özelliklerindendir. Ancak bunlar içinde en önemlisi, mülkün gerçek sahibini yani azamet-i ilâhiyyeyi düşünerek kalbin titremesidir; “ben yaptım, ben verdim” gibi duygulardan uzak durmaya özen göstermektir.

Kur’ân-ı Kerîm’deki temel amaç, insanı iyi, güzel ve doğru olana yönlendirip, kötü, çirkin ve bâtıl olandan sakındırmaktır. Nitekim Yüce Kitap’ta iyilik ve takvada yardımlaşarak yarışmaya teşvik eden pek çok âyet-i kerîme var.¹ Bunlardan biri de Mü’minûn sûresindedir. Buyruluyor ki; “Rablerine olan saygıdan dolayı kötülükten sakınanlar, Rablerinin âyetlerine inananlar, Rablerine ortak tanımayanlar ve Rablerine dönecekleri için yapmakta oldukları işleri kalpleri çarparak yapanlar. İşte onlar, iyiliklere koşuşurlar ve iyilik için yarışırlar. Biz hiç kimseyi gücünün yettiğinden başkası ile yükümlü kılmayız. Nezdimizde hakkı söyleyen bir kitap vardır ve onlar haksızlığa uğratılmazlar.”²

HAYIRDA YARIŞANLARIN DÖRT VASFI

Bu mübarek âyetler, daima hayır ve iyiliklere koşan mü’minlerin dört güzel vasfı olduğunu bildiriyor. Bunlardan birincisi şudur ki, onlar Rablerine saygı ve sevgi ile bağlıdırlar. Bu sebeple kötülüklerden uzak dururlar ve O’nun rızasına muhalif harekette bulunmamaya özen gösterirler.

İkincisi, Allah’ın âyetlerine tam manasıyla îman ederler. Kur’an-ı Kerim’in hiç bir âyetine “ama”, “fakat”, “bu devirde” gibi sözlerle itiraz etmezler; bir bütün olarak onu tasdik ederek mûcibince amel etmeye gayret ederler.

Üçüncüsü, Rablerine ortak koşmazlar. Kendilerini yaratıp lütuf ve ihsanına nail kılan Yüce Allah’ın, hiçbir hususta ortağı ve benzeri olmadığı bilinciyle yaşarlar; ibadetlerini ihlasla yapmaya gayret ederler, gösterişten ve gizli şirkten kaçınırlar.

Dördüncüsü ve herhalde en önemlisi, onlar her işlerini Yüce Mevlâ’nın huzurunda hesaba çekileceklerini düşünerek yaparlar. Yaptıkları hayır ve hasenatın kabul edilmemesinden korkarlar. Bu bilinçle zekât ve sadakalarını verirler veya üzerlerindeki diğer emanetleri sahiplerine teslim ederler. Bu şuurla salih amellere koşarcasına rağbet ederler.³

Tefsirde belirtildiğine göre bu dört güzel vasfa birlikte sahip olanlar hayır işlemekte sür’at gösterirler. Ölüm gelmeden evvel iyi amelleri artırmaya bakarlar. Ve onlar iyi amelleri yerine getirmek için ileri giderler. Kendilerine bahşedilen ömrü ve ellerinde bulunan imkânları en büyük fırsat bilirler; bunları hayır ve iyilik yolunda sarf etmeye gayret ederler.

Hz. Âişe (r. anha.) vâlidemiz “Rablerine dönecekleri için yapmakta oldukları işleri kalpleri çarparak yapanlar.”⁴ meâlindeki âyetin manasını anlamak üzere Rasûlullah (s.a.v.)’e; “Acaba bunlar içki içip, hırsızlık eden kimseler midir?” diye sordu. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v.); “Hayır. Bunlar oruç tutan, namaz kılan ve sadaka veren, bununla birlikte kendilerinden kabul olunmayacak diye korkarak hayırlarda ellerini çabuk tutan kimselerdir.”⁵ buyurdular.

HAYIRLI İŞLERDE ACELE EDİN

Şu hâlde, bu âyetlerin meâli ile Allah Rasûlü (s.a.v.)’in beyânları, mü’minleri fırsat elde iken sâlih amellere koşmaya teşvik etmektedir. Nitekim o (s.a.v.) başka bir hadîs-i şerîfte, yedi şey gelmeden evvel hayırlı işler yapmakta acele edilmesini tavsiye etmiştir. Bunlar; “ibâdet ve tâati unutturan fakirlik, azdıran zenginlik, her şeyi bozup perişan eden hastalık, saçma-sapan konuşturan ihtiyarlık, ansızın geliveren ölüm, gelmesi beklenenlerin en şerlisi Deccâl ve kıyâmettir.”⁶

Buradan anlaşılan bir diğer husus da şudur; Kur’an ve sünnetteki emir ve yasakların hepsi insanın gücü dâhilinde olan şeylerdir. Cenâb-ı Hak insana, tâkatinin üstünde bir sorumluluk yüklememiş ve mü’minleri, gücünün yettiği amelleri en iyi şekilde yapmaya teşvik etmiştir.⁷ Şu kadar var ki, herkesin kapasitesini ve istidadını belirlemenin bir standardı yoktur. Bu itibarla herkes neyi ne ölçüde yapabileceğini kendi belirleyerek, alanında başarılı ve insanlara faydalı olacağı hususlarda sâlih amellere yönelmelidir.

Rûhu’l-Beyân’da belirtildiğine göre konumuzu teşkil eden âyetlerde yer alan sıfatları taşıyan kimseler, bir tek guruptan ibârettir. Yoksa her gruptan biri, zikredilen vasıflardan birine sâhip değildir. Sanki şöyle buyrulmuştur: “Rablerine olan saygıdan dolayı kötülükten sakınan, Rablerinin âyetlerine inanan, Rablerine ortak tanımayan ve Rablerine dönecekleri için yapmakta oldukları işleri kalpleri çarparak yapanlar. İşte onlar, iyiliklere koşuşurlar ve iyilik için yarışırlar.”

MÜMİNİN BİRİKİMİ

Hasan Basrî; (rh. a.) “Mü’min ihsan ve haşyet biriktirir; iyiliği arttıkça haşyeti de artar. Kâfir ise kötülük ve emniyet biriktirir; kötülüğü arttıkça güven hissi de artar.” demiştir.

Sözün özü şu ki; iyilikte yarışmak ve hayra doymamak mü’min şahsiyetin belirgin özelliklerindendir. Ancak bunlar içinde en önemlisi, mülkün gerçek sahibini yani azamet-i ilâhiyyeyi düşünerek kalbin titremesidir; “ben yaptım, ben verdim” gibi duygulardan uzak durmaya özen göstermektir.

Dipnotlar: 1) Bkz; Âl-i İmrân sûresi, 3/96; Mâide sûresi, 5/2; Mücadele sûresi, 58/9; Bakara sûresi, 2/189. vb. 2) Bkz; 23/57-62. 3) Ömer Nasuhî Bilmen, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri, Kahraman Yayıncılık, c. 5, s. 2287. 4) Mü’minûn sûresi, 23/60. 5) Tirmizî, Tefsir 23/4. 6) Tirmizî, Zühd, 3/2306. 7) Bkz; Mülk sûresi, 67/2.

Kaynak: Cafer Durmuş, Altınoluk Dergisi, Sayı: 376

İslam ve İhsan