Hayvanlara nasıl davranmalıyız? İslam hukukuna göre hayvanların tıbbi deneylerde kobay olarak kullanılması caiz midir?

Ekosistemde önemli bir yeri olan hayvanlara İslam dininde özel bir değer verilmiş, onlara şefkat ve merhametle muamele edilmesi tavsiye edilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.) bir hadislerinde günahkâr bir kadının susuzluktan ölmek üzere bulunan bir köpeğe su verdiği için Allah tarafından bağışlandığını bildirmiş (Buhârî, Şürb, 9, Edeb, 27; Müslim, Selam,153), başka bir hadiste ise kedisini açlıktan ölmeye mahkûm eden merhametsiz bir kimsenin, bu davranışı nedeniyle cehenneme atılmayı hak ettiğini haber vermiştir. (Buhârî, Edeb, 18, 27; Müslim, Fezâil, 65)

Yüce Allah yeryüzünün diğer nimetleri gibi bir kısım hayvanları da insanın hizmet ve yararına sunmuş, “Allah bir kısmına binesiniz, bir kısmını da yiyesiniz diye sizin için hayvanları yaratandır. Onlarda sizin için daha birçok faydalar vardır.” (Mü’min, 40/79; ayrıca bkz. Câsiye, 45/13; Lokman, 31/20) ayetiyle bu hususa dikkat çekilmiştir.

HAYVANLARA NASIL DAVRANMALIYIZ?

Hayvanların iyi bakılıp beslenmesi (Ebû Dâvûd, İsti’zân, 39), birbiriyle dövüştürülmemesi (Ebû Dâvûd, Cihâd, 51; Tirmizî, Cihâd, 30), nişan için hedef yapılmaması (Müslim, Zebâih, 58, 59), zevk için öldürülmemesi (Nesâî, Dahâyâ, 42) yönündeki nebevi emir ve yasaklar, hayvanların hayat hakkını ve vücut bütünlüklerinin korunması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Günümüzde bazı hayvanlar bilimsel test ve deneylerde kullanılmaktadır. İnsan, hayvan veya bitkilerdeki hastalıkların teşhisi, tedavisi veya önlenmesi, fizyolojik bozuklukların incelenmesi, hayvanların refahı, tarımsal amaçlarla yetiştirilen hayvanların üretim şartlarının iyileştirilmesi, türlerin korunmasını amaçlayan araştırmaların yürütülmesi, yükseköğretimde mesleki becerilerin kazandırılması veya geliştirilmesi gibi maksatlarla hayvanlar kobay olarak kullanılabilmektedir. Bunların yanı sıra temizlik malzemeleri ve kozmetikler gibi tüketim ürünlerinin toksik özelliklerini belirlemek üzere deney amaçlı hayvan kullanımı da söz konusu olmaktadır.

HAYVANLARIN DENEY AMAÇLI KULLANILMASI CAİZ Mİ?

İslam’da genel kural; şer’an geçerli bir maslahat olmadıkça, hayvanların yaşam haklarının korunması ve bedenlerine acı çektirilmemesidir. (Hattâb, Mevâhibü’l-Celîl, III, 189; İbn Nüceym, el-Bahr, VIII, 232) Buna göre; hayvanlar üzerinde yapılan bu tür çalışmalar ancak aşağıdaki şartlar ile caiz olur:

1. Söz konusu deneyler için canlı hayvan yerine bilimsel açıdan geçerli başka alternatif bir yöntemin ya da deneme stratejisinin olmaması,
2. Deneylerin, insanlar ve diğer canlıların maslahatı için gerekli olması,
3. Deneylerden elde edilecek yararın, hayvanın maruz kalacağı zarardan daha büyük olması,
4. Deneylerde hayvanlara eziyet çektirilmemesi, anestezi gibi acı duyulmasına engel olacak önlemlerin alınması,
5. Deneylerin, zorunluluğun dışına taşmaması ve istatistik için yeterli olacak en az sayıda hayvanla yapılması.

Ancak bilimsel açıdan herhangi bir zorunluluk olmayan, kozmetik ve benzeri amaçlı yapılan hayvan deneyleri ise dinen caiz değildir.

Kaynak: Diyanet Fetva Kurulu

İslam ve İhsan