Hristiyanlık'ta ayin ve ibadetler nelerdir?

A-AYİNLER (SACRAMENT)

Hıristiyan sacramentleri, Hz. İsa tarafından belirlendiğine inanılan, hıristiyanların kurtuluşu ve manen yükselişini ifade ettiği kabul edilen 7 türlü ayinden oluşur. Tüm hıristiyanlar, bu sacramentelere inanmak ve uymakla yükümlüdürler. Yalnız protestanlar bu 7 sacramentten ancak 2 tanesini; vaftiz ve evharistiya’yı kabul ederler. Bu ayinlerden bir kaçı şunlardır:

1-Vaftiz

Vaftiz, kilisede kişinin suya batırılması veya üzerine su serpilmesi gibi yollarla yapılır. Hıristiyan olabilmek için vaftiz olmak ilk şarttır. Yine bir kiliseden diğerine geçmek için vaftiz olmak gerekir. Vaftiz ayini  baba, oğul ve kutsal ruh adına yapılır, vaftizle kişinin İsa’nın manevi vücuduna iştirak ettiğine inanılır. Vaftizle kişinin asli günahtan temizlenmiş ve yeniden doğmuş gibi olduğu kabul edilir. Vaftiz olmadan ölen kişi, asli günahtan temizlenmediği için günahkar olarak ölmüş kabul edilir.

2-Evharistiya (ekmek şarap ayini)

Evheristiya ayini Pazar günü kilisede yapılır. Papaz şaraba batırdığı ekmeği kiliseye gelenlere sunar. Burada şarap, Hz. İsa’nın kanını, ekmek ise etini temsil eder. Hıristiyanlar şaraba batırılmış ekmeği yemekle Hz. İsa’nın manevi vücuduna iştirak etmiş, bir nevi onunla bütünleşmiş olduklarına inanırlar. Bu uygulama, Hz. İsa’nın çarmıha gerilmeden önce havarileri ile yediği son akşam yemeğini temsil eder. Yeni Ahit’te bildirildiğine göre, Hz. İsa çarmıha gerilmeden önce ekmeği şaraba batırıp yanında bulunan havarilerine sunmuş, ekmeğin eti, şarabın da kanını temsil ettiğini bildirmiştir.[1]

3-Günah Çıkarma ve Tevbe

Hıristiyanlarda kilise, en büyük otorite olarak kabul edilir ve günahları bağışlama ve affetme yetkisine sahiptir. Buna göre papaz İsa tarafından günahları affetmekle görevlendirilmiş ve yetkili sayılmıştır. Kişinin, günahını itiraf etmesi ve papazın da bunu kabul etmesi ile Tanrı tarafından bağışlandığına inanılır. Bu itiraf, bazen toplu halde de yapılır. Günah işleyenlerin ömründe en az bir defa günahlarını kilisede papazlara itiraf edip tevbe etmesi gerekir. Onlar, papazlara bu affetme yetkisinin İncillerde İsa Mesih tarafından verildiğine inanırlar.[2]

Bu ayinlerin dışında kuvvetlendirme, nikah,  rahip takdisi ve kutsal yağ gibi başka ayinlerde bulunmaktadır. Ancak bunların detayına girmeye gerek görmüyoruz.[3]

B-İBADETLER

1-Dua ve Ayinler

Hıristiyanlığın kutsal kitabında Hz. İsa tarafından tavsiye edilmiş herhangi bir ibadet uygulaması bulunmaz, ancak kutsal kitapta İsa aracılığıyla Tanrı’ya kalben dua edilmesi tavsiye edilir.

Hıristiyanlıkta dua ve ayin 325 yılındaki İznik konsilinde kabul edilmiştir. Katolikliğin merkezi olan Vatikan, zaman zaman dua ve ayin konusunda değişiklikler yaparak bunları hıristiyanlara bildirmiştir. Yine protestanlar da duada kendilerine göre bir takım değişiklikler yapmışlardır.

Ayinler, kilisede cemaatle papazın nezaretinde yapıldığı gibi, dua şeklinde ferdi olarak da icra edilebilir. Hıristiyanlıkta Hz. İsa’ya nispet edilen ve adına Peter duası denilen dua meşhur olmuştur. Bu duada tanrıya yönelinir, ona şükredilir, kendisinden yardım istenir  ve günahların bağışlanması talep edilir.

Hıristiyanlıkta ibadet günlük, haftalık ve yıllık olmak üzere üç kısma ayrılır:

- Günlük İbadet (ayin):

Sabah ve akşam olmak üzere günde iki defa yapılır. Kilisede toplu halde yapılması, ferdi olarak yerine getirilmesinden daha makbüldür. Yapılan ibadetlerde incillerden bölümler okunur.

- Haftalık İbadet (ayin):

Pazar günleri sabah ve akşam olmak üzere iki kere kilisede yerine getirilir. Bu ibadet hıristiyanlarca önemlidir. Bu ibadete katılmak Katolik mezhebinde mecburidir, diğerlerinde ise değildir. Pazar gününe verilen önem, İsa’nın çarmıha gerilişinden sonraki diriliş gününü temsil etmesinden kaynaklanır.

Ayrıca Pazar günleri kilisede Evharistiya (ekmek şarap ayini) yapılır. Bu konuda yukarıda bilgi verilmiştir.

- Yıllık İbadet:

a-Noel/Christmas:

Hz. İsa’nın doğumunun hatırası için kutlanan bir bayramdır. Noel Aralık ayının sonunda, Ocak ayının başlarında çamlar süslenerek, hindiler kesilerek ve içkiler içilerek kutlanır. Bu bayramda evlere gelerek çocuklara hediye veren Noel baba, eski zamanlarda yaşamış kilise din büyüklerinden aziz  Nikolas’ı temsil eder. Hz. İsa’nın doğum târihi hakkında kesin bir tarih verilememektedir. Bu nedenledir ki bu gün Katolikler Noel bayramı olarak 24-25 Aralık gününü kutlarken, Ermeni kiliseleri 6 Ocak’ı kutlarlar. Bir kısım Protestanlar ise bu tarihin kutsal metinlerde kesin olarak geçmediğini öne sürerek Noel’i kutlamazlar.

b-Paskalya Yortusu:

Paskalya, Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesinden üç gün sonra tekrar dirildiği günün anısına kutlanan bir bayramdır. Bu bayram genellikle ilkbaharın ortalarında bir Pazar günü yapılır ve  bir hafta kadar sürer. Bayramda İsa’nın çektiği acıları dile getiren incil pasajları okunur.

c-Haç Yortusu:

İsa’nın üzerinde öldüğüne inanılan Haç, hıristiyanlar için bir tapınma nesnesi ve inançların simgesi durumundadır. Bu bayram genellikle Eylül ayının ortalarında kutlanır.

Hıristiyanlıkta Haç’ın büyük bir önemi vardır.[4] İsa haç şeklindeki bir ağaç üzerinde çarmıha gerilmiş, onun kanı Haç’a sürülmüş ve bundan dolayı haç kutsal sayılmış ve hatırası yaşatılmıştır. Haç’ın koruyuculuğuna ve uğur getirdiğine inanılır. Haç, dindarlığı temsil eder; haç taşıyanlar dindar kabul edilir.kilisenin, mezarların, kurban kesilen yerlerin üzerinde haç bulunur. Törenlerde haç taşınır ve yol kenarlarına haç dikilir.[5]

2-Oruç

Hıristiyanlıkta oruçtan maksat, tefekkür, tevbe ve manevi bir toparlanmadır. Onlara göre oruç kırk gün tutulur ki buna careme (karem) denir. Hıristiyanlıkta oruç esnek bir şekilde tutulur ve  bir nevi perhiz manası taşır. Oruç esnasında normal günlük yiyeceğin üçte ikisi yenebilir. Balık dışında et yenmez. Orucu herkes kendi durumuna göre tatbik eder. Yani bazısı sadece sigara ve içkiyi azaltır, bazısı da kendi işlerini daha güzel yapmakla, bir kısmı başkalarına karşı olan vazifelerine daha itina göstermekle oruç tutmuş sayılır. Diğer bir kısmı da en makbul oruçun, muhtaçlara yardım etmek olduğunu söylerler.[6]

3-Hac

Hıristiyanlıkta hac, İsa’nın doğduğu, yaşadığı ve hatıralarının bulunduğu yerler ile ilk hıristiyan azizlerinin mezarlarına yapılır. Hz. İsa’nın doğduğu yer olan Beytlahim, en büyük hac yerlerinden biridir. En çok ziyaret edilen yerler, İsa’nın yaşadığı mekanlar ile Kudüs’tür. Daha sonra Petrus ve Pavlus gibi ilk azizlerin mezarlarının bulunduğu Roma hac yeri olarak ziyaret edilmiştir. Bundan sonra Roma’ya ziyaret hiç eksik olmamış, bu nedenle “Bütün yollar Roma’ya çıkar” sözü meşhur olmuştur.[7]

4-Diğer İbadetler

Bugün yahudilerde olduğu gibi hıristiyanlarda da farz olan bir zekata açık ve net olarak rastlamak mümkün değildir. Aynı şekilde Hıristiyanlıkta Kurban ibadeti konusunda da yeterli açıklama ve delil bulunmamaktadır.

5-Hıristiyanlıkta Mabed

Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde mabed yoktur. İbadetler, evlerde veya gizli olarak yeraltında yapılırdı.  Daha sonraları Hıristiyanlık geniş kitlelere yayılmaya başlayınca kiliseler yapılmaya başlanmıştır.

Hıristiyanlıkta kilise Tanrı’nın evi kabul edilir ve büyük önem taşır. Nitekim  Hıristiyanlık denildiğinde genellikle akla kilise gelmekte ve bu iki kavram birbirinin yerine kullanılmaktadır.

Kilise ibadet yeri manasına geldiği gibi, aynı zamanda “ruhban” adı verilen hıristiyan din adamlarını temsil eden bir teşkilattır. Kilise İsa’nın manevi vekili sayılır. Bundan dolayı kilisenin ve kilisede görev yapan din adamlarının sözleri bağlayıcıdır. Mezheplerin de, katolik, ortodoks ve protestan kilisesi gibi kendilerine ait farklı kiliseleri bulunmaktadır. Sabah, akşam ve Pazar ayinleri genelde kiliselerde yapılır.

İlk zamanlarda resim ve heykelin (ikonların) bulunmadığı kiliseler, Haç, İsa, Meryem figürleri, meleklere ve azizlere ait resimler,  hatta Baba’yla Kutsal Ruh’a ait hayali çizimlerle süslenmiştir. Bu tür resim ve figürlere Protestan mezhebi karşı çıkmıştır.[8]

İlk başlarda yalnız bir mabed ve yoksullar hareketi olarak ortaya çıkan kilise, daha sonra teşkilatlanarak güçlenmiş, kurtuluşun ancak kendisine bağlı olduğunu öne sürerek farklı düşüncelere şiddetle karşı çıkmıştır. Nitekim kilise, özellikle Ortacağda farklı düşünenleri yargılamak amacıyla kurduğu engizisyon mahkemeleri ile meşhur olmuştur.

Dipnotlar:

[1] Matta, 26/26-29; Markos, 14/22-25; Luka, 22/15-20; Yuhanna, 6/13-17.

[2] Yuhanna, 20/21-23.

[3] Bk. G. Tümer-A.  Küçük, age., s. 267-69; Ahmet Kahraman, age., s.236-38.

[4] Tarihte haçlı seferleri olarak bilinen savaşlarda da hıristiyan askerler üzerlerinde haç işareti bulunan elbise ve silah taşımışlardır. Bundan dolayı onlara “Haçlı Seferleri” denmiştir.

[5] Ali Erbaş, Hıristiyan Ayinleri, İstanbul, 1998, s. 19-29; G. Tümer-A. Küçük, Dinler Tarihi, s. 264-66, 448-49.

[6] Suat Yıldırım, Mevcut Kaynaklara Göre Hıristiyanlık, s. 239.

[7] G. Tümer-A. Küçük, age., s. 462-63.

[8] G. Tümer-A. Küçük, age, s. 469;  Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, s. 233.

Kaynak: Dr. Erdoğan Baş, Salih İnci, Ana Hatlarıyla Yahudilik  Hıristiyanlık ve İslâm, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan