Hizmetlilere Nasıl Davranılmalı?

Peygamber Efendimiz’in hizmetçi ve kölelere muâmelesi nasıldı?

Hazret-i Peygamber bilhassa hizmet eden insanlara ve kölelere (harp esirlerine) çok şefkatli idi. Ashâbına:

“Onlar sizin kardeşlerinizdir; yediğinizden yedirin, içtiğinizden içirin!” buyururdu. (Müslim, Eymân, 36-38)

Köle âzâd etmeyi teşvik ederek, bunun büyük bir ibâdet olduğunu söylerdi. Bir gün Hazret-i Peygamber, Ebû Zer’in (r.a.) -gafleten- kölesine sert davrandığına şâhid oldu. Çok üzüldü ve:

“Yâ Ebâ Zer! Sen hâlâ câhiliye âdeti üzerinde misin?!” diye sordu. Devamla:

“Allâh’ın yarattığına zarar verme! Meşrebine uymuyorsa onu âzâd et; fazla yük yükleme; yüklediğinde ise ona yardımcı ol!” buyurdu. (Buhârî, Îmân, 22; Müslim, Eymân, 38; Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124)

BOŞAMA HAKKI ERKEĞİNDİR

Bir kişi, kölesi ile câriyesini evlendirmişti. Daha sonra onların boşanmalarına teşebbüs etti. Köle, durumu Allah Resûlü’ne arz etti. Bunun üzerine Hazret-i Peygamber minbere çıkarak:

“Ey insanlar, bâzılarına ne oluyor ki kölesini câriyesi ile evlendiriyor, sonra da onları ayırmak istiyor?! Şunu bilin ki, boşama hakkı kocaya âittir!” buyurdu.[1] (İbn-i Mâce, Talâk, 31; Taberânî, Kebîr, XI, 300)

Allah Resûlü, ashâbından, kölelerin kusurlarını dâimâ affetmelerini isterdi. Öyle ki, Ashâb-ı Kiram’dan kendisine gelerek:

“–Hizmetçimizin kusurlarını ne kadar affedelim?” diye soran sahâbîye:

“–Onu her gün yetmiş defâ affediniz!” cevâbını vermiştir. (Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5164; Tirmizî, Birr, 31/1949)

Birgün Resûlullah bir elbise dükkânına varıp sahibinden dört dirheme bir gömlek satın almıştı. Gömleği giyerek dışarı çıktı. O esnâda Ensâr’dan bir zât ile karşılaştı. O kişi:

“–Yâ Resûlallâh! Bana bir gömlek giydir, Allah Sana cennet elbiseleri giydirsin!” dedi.

Efendimiz hemen üzerindeki gömleği çıkarıp o sahâbîye giydirdi. Dükkâna geri dönerek dört dirheme bir gömlek daha aldı. Yanında iki dirhemi kalmıştı.

Birden yolda ağlamakta olan bir câriye gördü ve:

“–Niçin ağlıyorsun?” diye sordu. Câriye:

“–Yâ Resûlallâh! Yanlarında çalıştığım âile bana iki dirhem verip un almaya göndermişti, parayı kaybettim!” dedi. Nebiyy-i Ekrem kalan iki dirhemi de ona verdi. Dönüp giderken kızcağızın hâlâ ağlamakta olduğunu gördü. Yanına çağırıp:

“–Niçin ağlıyorsun, dirhemleri aldın?!” buyurdu. Kızcağız:

“–Geciktiğim için beni döverler diye korkuyorum!” dedi.

Allah Resûlü  onunla birlikte, hizmet ettiği âilenin evine kadar gitti ve selâm verdi. Evdekiler Efendimiz’in sesini tanıdılar, ancak cevap vermediler. Peygamberimiz ikinci kez selâm verdi, yine karşılık vermediler. Üçüncü selâmında; “ve aleyküm selâm” diyerek büyük bir sevinçle dışarı çıktılar. Fahr-i Kâinât Efendimiz:

“–İlk selâmı duydunuz mu?” buyurdu.

“–Evet, duyduk yâ Resûlallâh, ancak bize çokça selâm verip bizi bereketlendirmenizi arzu ettik. Sizi buraya kadar getiren nedir, annelerimiz-babalarımız Sana fedâ olsun?!” dediler. Resûlullah:

“–Bu kızcağız sizin kendisini dövmenizden korktu.” buyurdu. Câriyenin sahibi hemen:

“–Mâdem Siz onunla birlikte buraya kadar teşrîf ettiniz, mâdem Siz’in buraya gelmenize vesîle oldu, o artık Allah için hürdür!” dedi. Resûlullah da onları hayırla ve cennetle müjdeledi. Sonra da şöyle buyurdu:

“–Allah on dirheme ne kadar da bereket lutfetti. Onunla Nebî’sine ve Ensâr’dan bir zâta birer gömlek giydirdi ve bir köleyi de âzâd eyledi. Allâh’a hamd olsun! Bütün bunları kudretiyle bizlere lutfeden O’dur.” (Heysemî, IX, 13-14)[2]

Allah Resûlü’nün, köle ve hizmetçilerin incinmesine gönlü aslâ râzı olmazdı. Buyurmuşlardır ki:

“Köle ve hizmetçilerine kötü muâmelede bulunan kimse cennete giremez.” (Tirmizî, Birr, 29/1946; Ahmed, I, 7)

“Onlara, evlâtlarınıza ikrâm ettiğiniz gibi iyilikte bulunun!” (İbn-i Mâce, Edeb, 10)

“Birinize hizmetçisi yemeğini getirince, onu beraber yemek üzere sofrasına oturtmayacaksa, hiç olmazsa bir iki lokma veya yiyecek bir iki şey versin. Zîrâ yemeğin harâretini ve zahmetini o çekmiştir.” (Buhârî, Et’ime, 55; Tirmizî, Et’ime, 44)

Allah Teâlâ, onları efendilerine hizmetçi ve köle tâyin etmiştir. Dileseydi, efendilerini onlara hizmetçi yapardı!..

PEYGAMBERİMİZİN KÖLELERE KARŞI MERHAMETİ

Efendimiz’in kölelere karşı merhameti o hadde varmıştı ki, bir kimsenin onlar hakkında; «kölem, câriyem» demesine dahî gönlü râzı olmaz, müslümanların İslâm ahlâkı çerçevesinde; «oğlum, kızım» diye hitâb etmelerini tavsiye ve emir buyururdu. (Müslim, Elfâz, 13-15; Ebû Dâvud, Edeb, 83/4975, 4976)

Bizzat kendisi, köleler, hizmetçiler ve fakirlerin arasına girer, onlarla konuşur, dâvetlerine icâbet eder, hastalarını ziyâret eder ve cenâzelerine katılırdı. Ümmü Seleme vâlidemiz şöyle der:

“Resûlullah Efendimiz’in son vasiyetlerinden biri şu oldu:

“Aman namaza dikkat ediniz! Aman namaza dikkat ediniz! Emriniz altındaki kişilerin haklarına riâyet ediniz!”

Allah Resûlü bu sözleri o kadar tekrarladı ki, mübârek lisânı söyleyemeyecek hâle gelince, bunları içten içe tekrar etmeye başladı. (Ahmed, VI, 290, 315. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, Edeb, 123-124/5156; İbn-i Mâce, Vasâyâ, 1; Beyhakî, Şuab, VII, 477)

Dipnotlar:

[1] İslâm hukûkuna göre, eğer kadın, nikâh esnâsında kendisine talâk (boşama) hakkı tanınmasını teklif eder ve o şartla nikâhlanırsa, kadın da boşama hakkına sahip olur. Mizaç veya diğer husûsiyetlerdeki uyuşmazlıklar sebebiyle âilenin devâmına imkân yoksa, İslâm hukûkunun öngördüğü mâzeretlerden dolayı, hâkim, infisah (nikâhı feshetme) kararı verilebilir. [2] Peygamber Efendimiz ve Ashâb-ı Kirâm, bu güzel ahlâkı en güzel şekilde yaşamış ve gelecek îmanlı nesillere de örnek olmuşlardır. Hâlık’ın şefkat ve merhamet nazarıyla mahlûkâta bakış tarzının İslâm târihinde sayısız tezâhürleri görülmüştür. Bunun nâdide misâllerinden biri de şudur: 2. Mahmûd’un âilesi Bezmiâlem Vâlide Sultan, Şam’da bir vakıf tesis etmiştir ki, vakfiyesinin bir maddesi de; çalışan hizmetkârların yanlışlıkla kırdıkları eşyâları veya bilmeyerek verdikleri zâyiâtı tazmin etmektir. Gâye, onların hakârete mâruz kalıp da kalplerinin kırılmaması, haysiyetlerinin rencide edilmemesidir.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Rahmet Peygamberi, Erkam Yayınları