Hutbenin Muhtevası ve Duaları
Hutbe nasıl yapılır? Hutbe duaları nelerdir?
Hutbe’nin ihtivâ ettiği bölümleri önce yazılı olarak kaydedelim. Sonra da uygulama sırasına göre bu bölümleri yerlerine yerleştirelim.
Bir hutbede şu kısımlar bulunmaktadır:
* Minbere çıkış ve çıkış duaları
* 1. Hutbe (Mukaddime ve mev’iza bölümlerinden oluşmaktadır).
- Mukaddime
- Hamdele (Bayram hutbelerinde tekbir olur).
- Şehâdet
- Salvele
- Takva ile tavsiye
- Konu ile ilgili en az bir âyet
- Konu ile ilgili bir veya birkaç hadis
- Mev’iza (Öğüt kısmı. Bu kısım yerel dille yapılabilir)
- Konunun takdimi
- Hitab
- Öğüt
- Arapça bitiriş (“hüsn-i hâtime”) cümleleri
- Bir âyet
* Oturuş
* II. Hutbe (Mü’minler için duadan ibarettir)
- Hamdele – Salvele
- Mü’minlere dua
- Nahl Suresinin 90. Ayeti (Bayram hutbelerinde İsra Suresinin son âyeti).
* Minberden İniş
Şimdi sırasıyla bu işâret edilen bölümlerde standart olarak yapılan ve belli duâların okunduğu kısımların nasıl doldurulacağını görelim:
1.Minbere Çıkış ve Çıkış Duaları: Hutbe irad edecek olan hatip, sünnetin kılınmasından sonra, cemaatin hazırlanması maksadıyla müezzinin:
إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيماً
-“Şüphesiz Allah ve melekleri Peygamber’e salât ediyorlar. Ey iman edenler! Siz de ona salât edin, selâm edin.”[1] vb. bir ayeti okuması esnasında ağır ağır kalkıp vakâr ve sükunet içinde minbere çıkar, cemaate dönerek oturur ve okunacak ezanı dinler. Hatip isterse minbere çıkışta aşağıdaki duaları okuyabilir:
Birinci basamakta:
-اَلَّلـهُمَّ افْـتَحْ عَلَيْـنَا اَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَيَسِّرْ عَلَيْنَا خَزَائِنَ فَضْلِكَ وَكَرِمِكَ يَا اَكْرَمَ اْلأَكْرَمِينَ وَيَا أَرْحَمَ الرَّاحِـمِينَ.
Üçüncü basamakta:
-رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرلِي أَمْرِي وَحْلُلْ عُـقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْـقَـهُوا قَوْلِي. رَبِّ قَدْ آَتَيْـتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْـتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ اْلأَحَادِيثِ. رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا وَفَـهْمًا وَاَلْحِـقْـنِي بِالصَّالِحِـينَ .
Son (5 veya 7. ) basamakta:
اَلَّلـهُمَّ هَذَالشَّانُ لَيْسَ بِشَانِي وَهَذَالْمَكَانُ لَيْسَ بَمَكَانِي * اَلَّلـهُمَّ يَسِّرْلِي أَمْرِي وَتَـقَبَّلْهُ مِنِّي * وَسَلاَمٌ عَلَي جَمِيعِ اْلأَنْبِـيَاءِ وَالْمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ .
Hatip, okunan ezanı oturduğu yerden dinler. Ezan bitince kalkar hutbesini sunar.
- Hutbenin İradı:
I.Hutbe:
اَلحَمْدُ لِلَّهِ نَـحْمَدُهُ وَنَسْـتَعِينُهُ وَنَسْـتَغْـفِرُهُ وَنَـعُوذُ بِاللهِ مِنْ شُرُورِ أَنْـفُسِنَا وَمِنْ سَيَّـئَاتِ أَعْمَالِنَا. مَنْ يَهْدِاللهُ فَلاَ مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ يُضْلِلْهُ فَلاَ هَادِيَ لَهُ. نَشْـهَدُ أَنْ لآ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ وَنَشْـهَدُ أَنَّ سَيِّدَنَا مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ . اَلَّلـهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَلَى آَلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْـمَعِينَ .أَمَّا بَعْـدُ فَـيَاعِبَادَاللهِ .إِتَّـقُوااللهَ وَأَطِيـعُوهُ. إِنَ اللهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّـقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْـسِنُونَ .
قَالَ اللهُ تَـعَالَى فِى كِتَابِهِ الْكَرِيمِ .
أَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّـيْطَانِ الرَّجِيمِ بِسْـمِ اللهِ الرَّحْـمَـنِ الرَّحِيمِ ............
Bir ayeti kerime
وَقَالَ النَّـبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ............
Bir hadis-i şerif
- Mev’ıze: Mevize olarak hangi konu işlenirse işlensin, bir A4 sayfasını geçmeyen bir metin takdim edilmelidir.
Mev’iza kısmını Hz. Ebû Bekir gibi
اَقُولُ قَوْلِي هَذَا: وَاسْـتَغْـفِرُاللهَ لِي وَلَكُمْ .
diyerek bitirmek doğru olur.
- Hüsn-i Hatime: Daha sonra hatip,
اَلآ إِنَّ أَحْسَـنَ الْكَلاَمِ وَابْلَغَ النِّظَامِ كَلاَمُ اللهِ الْمَلِكِ الْعَـزِيزِ الْـعَلاَّمِ * كَمَا قَالَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَـعَالَى فِىالْكَلاَمِ * وَإِذَا قُرِأَ الْـقُرْآنُ فَاسْـتَمِعُوا لَهُ وَانْـصِـتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ .
Bundan sonra aşağıdaki ayet okunur.
إِنَّ الدِّينَ عِـنِدَاللهِ اْلإِسْلاَمُ ............
- Oturuş: Bu oturuş sırasında hatip isterse şu duayı okuyabilir:
بَارَكَ اللهُ لَنَا وَلَكُمْ وَلِسَائِرِ الْمُؤْمِـنِينَ وَالمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ اْلأَحْيَاءِ مِنْـهُمْ وَاْلأَمْوَاتِ إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ مُجِيبُ الدَّعَوَاتِ .
- İkinci Hutbe: Hatip kısa bir oturuştan sonra kalkar ve ikinci hutbeyi, birinci hutbeye göre biraz daha hafif bir ses tonuyla ama yine hitâbet üslûbuyla okur:
اَلْحَـمْدُ لِلَّهِ حَمْدَ الْكَامِلِينَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِنَا مُحَمَّدٍ اْلأَمِينِ .وَعَلَى آَلِهِ وَأَصْـحَابِهِ اَجْمَـعِينَ . تَـعْـظِيمًا لِنَبِيِّـهِ وَتَكْرِيمًا لِصَـفِيِّهِ . فَـقَالَ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ قَائِلٍ مُخْـبِرًا وَآَمِـرًا . إِنَّ اللهَ وَمَلَئِكَـتَهُ يُـصَلُّونَ عَلَى النَّـبِيِّ . يَآ اَيُّـهَا الَّذِ ينَ اَمَـنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيـمًا .
- Mü’minlere Dua: Sonra içinden salâvatları ve isterse de aşağıdaki duaları okur:
اَلَّلـهُمَّ صَلِّ عَلَى مُـحَمَّدٍ وَعَلَى آَلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْـرَاهِيمَ وَعَلَى آَلِ إِبْـرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ . اَلَّلـهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُـحَمَّدٍ وَعَلَى آَلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْـرَاهِيمَ وَعَلَى آَلِ إِبْـرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ .
اَلَّلـهُمَّ وَارْضَ عَنِ اْلأَرْبَـعَةِ الْخُلَفَاءِ . سَيِّدِنَا أَبِى بَكْرِ وَعُمَرَ وَعُثْـمَانَ وَعَلِيٍّ ذَوِى الصِّدْقِ وَالْوَفَاءِ وَبَـقِيَّةِ الْعَشَرَةِ الْـمُـبَشِّـرَةِ وَآَلِ بَيْـتِ الْمُـصْـطَفَى وَعَنِ اْلأَنْـصَارِ وَالْمُـهَاجِـرِينَ وَالتَّابِـعِينَ إِلَى يَوْمِ الْجَزَاءِ .اَلَّلهُمَّ اغْـفِرْ لِلْمُؤْمِـنِينَ وَالمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ اْلأَحْيَاءِ مِنْـهُمْ وَاْلأَمْوَاتِ بِـرَحْـمَتِكَ يَااَرْحَمَ الرَّاحِـمِينَ . وَسَلاَمٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ .
İkinci hutbenin bu son kısmındaki duayı okurken, bir basamak aşağıya inmek ve kıbleye dönmek sünnet değildir. Hatip bu dua cümlelerini olduğu hal üzere okumalıdır.
- Son okuma: Dua bittikten sonra, gizlice eûzu besmele çektikten sonra açıktan Nahl sûresinin 90. âyetini okur:
اِنَّ اللهَ يَأْمُـرُ بَالْعَدْلِ وَاْلإِحْسَانِ وَإِيـتَاءِ ذِى الْقُـرْبَى وَيَـنْـهَى عَنِ الْفَـحْشَاءِ وَالْـمُـنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِـظُـكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ .
Bayram hutbelerinde bu âyetin yerine İsra sûresinin son âyetini okur:
وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ لَمْ يَتَّـخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِى الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّـرْهُ تَكْـبِيـرًا .
- Minberden iniş: Hatip vakâr ve sekinetle minberden iner ve mihraba geçerek Cuma namazını kıldırır.
Malikilere Göre: Bayram Hutbeleri de Cuma hutbeleri gibidir. Sadece tek bir rükünleri vardır ki, o da anılan hutbelerin sakındırma veya müşdelemeyi içermiş olmasıdır.[3]
Teşrik tekbirleri ise: اللهُ أَكْـبَرُ. اللهُ أَكْـبَرُ. اللهُ أَكْـبَرُdir.[4]
[1] Ahzâb suresi, 56. ayet
[2] Abdurrahman Ceziri, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (Trc Mehmet Keskin), s. 489-490
[3] Abdurrahman Ceziri, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (Trc Mehmet Keskin), 497
[4] Age,502