İhsar ne demek? İhsar ne anlam gelir? İhsara sebep olan engeller.

Sözlükte engellemek ve alıkoymak anlamına gelen “ihsar”, bir hac terimi olarak, hac veya umre için ihrama giren kimsenin, her hangi bir sebeple, ihramın gereğini -umre için tavafı, hac için Arafat vakfesini ve ziyaret tavafınıyeri­ne getirmesinin engellenmesi demektir. Engellenen bu kim­seye “muhsar” denir.

İHSARA SEBEP OLAN ENGELLER

İhsara sebep olan engeller; düşman, hastalık, parasız kalmak, hapse atılmak, ayağı kırılmak ve yurt dışına çıkıl­masına izin verilmemesi gibi sebeplerdir.^[1]

Şafiî ve Hanbelî mezheplerine göre, “ihsar” sadece düşman engellemesi ile^[2] Malikî mezhebine göre ise düşman engellemesi, haksız yere hapsedilmek, terör ve anarşi çıkması ile gerçekleşir.^[3]

Bu konudaki görüş ayrılığının sebebi, “Haccı ve umreyi Allah için tamamlayın. Eğer engellen­miş olursanız, artık size kolay gelen kurbanı gönderin. Bu kurban yerine ulaşıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin”^[4] anlamındaki ayetin farklı şekillerde yorumlanmış olmasından kaynaklanmaktadır.

Hanefîler ayette geçen “engellenirseniz” ifadesinin mutlak oluşundan hareketle düşman dahil her türlü engelin ihsar sebebi olacağını söylemişlerdir.

Şâfiî ve Hanbelîler ise, ayetin, Hudeybiye barışında, müş­riklerin Hz. Peygember'i umre yapmaktan engellemesi üzerine indiğini, dolayısı ile ayetteki “eğer engellenirseniz” ifadesini “eğer düşman tarafından engellenirseniz” şeklinde anlamak ge­rektiğini söylemişlerdir.^[5]

İHSARIN SONUÇLARI

İhramdan çıkmak isteyen muhsar, eğer harem bölgesinde ise niyet eder ve ihsâr kurbanı keserek ihramdan çıkar. Eğer Harem bölgesi dışında ise, Harem bölgesinde ke­silmek üzere bir kurbanlık hayvanı -yahut ücretinigönde­rir. Bu kurban, kesilince ihramdan çıkmış olur. Ayrıca saçla­rın tıraş edilmesi veya kısaltılması gerekmez. Kurban yerine ulaşıp kesilmeden ihram yasaklarından hiç biri işlenmez, işlenirse dem gerekir.

İhsar kurbanının harem bölgesi dışında kesilmesi caiz değildir. Çünkü ayetteki “Kurban ye­rine varıncaya kadar başınız tıraş etmeyin” ifadesi bunu gerektirmektedir.

“Muhsar”, eğer sadece umre veya ifrad haccı için ihra­ma girmişse bir adet, kırân haccı için ihrama girmişse iki adet “ihsâr hedyi” kestirir.^[6]

Hac veya umre için ihrama giren kimse, muhsar duru­muna düşer, sonra Arafat'ta vakfe yapma imkanı bulursa ihsar durumu sona ermiş olur. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.s.),

“Hac Arafat' tır. Kim Müzdelife gecesinde güneşin doğma­sından öce Arafat'a gelirse hacca yetişmiştir” buyurmuştur.⁷

Bu kimse haccın diğer menâsikini usulüne göre yapar.

İhsâr sebebiyle ihramdan çıkan kimse, farz olsun, va­cip olsun veya nafile olsun, tamamlayamadığı hac veya um­resini daha sonra kaza eder.^{[7] [8]}

İhsâr sebebi ile ihramdan çıkan kimse eğer ifrad haccına niyet etmiş ise, bir umre ve bir hac kaza eder. Kıran haccına niyet etmiş ise, iki umre bir hac kaza eder. Yalnızca umreye niyet etmiş ise bir umre kaza eder.^[9]

Şafiî mezhebine göre; ihsâr kurbanının Harem bölgesinde kesilmesi şart değildir. Bu kurban, ihsârın vuku bulduğu yerde kesilebilir.^[10] Çünkü Hz. Peygamber Hudeybiye barışı gününde ihsar kurbanını bulunduğu yerde kesmiştir.^[11] Yapılmakta olan hac ister kıran haccı olsun, ister ifrad haccı olsun, ihsar halin­de bir tek kurban kesilir.

İhsar sebebi ile yarıda kalan hac veya umrelerden sade­ce farz ve vacip olanların kaza edilmesi gerekir, nafile hac ve umrenin kaza edilmesi gerekmez. İfrat ve kıran ihramına niyet ettikten sonra muhsar olanlar yalnızca birer hac kaza ederler.

Tıraş olmadıkça ihramdan çıkılmaz. Henüz ihsâr hedyi kesilmeden ihramdan çıkılır veya ihram yasakları işlenirse dem gerekir.^[12]

İHRAMA GİRERKEN ŞART KOŞMAK

Bir kimse, ihrama girdikten sonra düşman engeli, has­talık, parasını yitirip çaresiz kalmak gibi sebeplerden dolayı hac ibadetine/yolculuğuna devam edememesi halinde, kur­ban kesmeksizin ihramdan çıkmayı şart koşabilir mi?

Hanefî ve Malikî mezheplerine göre ihrama girerken böyle bir şart koşmak caiz değildir. İhramlı iken hacca devam etmeye imkan bulamayan kimse ihsar hükümlerine tabidir.^[13]

Hanbelî mezhebine göre böyle bir şart koşulabilir. Bir kimse ihrama girerken “Eğer bir engel beni hac veya umremi tamamlamaktan alıkoyarsa ihramdan çıkacağım yer, engellen­diğim yerdir” diye şart koşarsa bu şart geçerlidir. Dolayısıyla bu kimse muhsar olması halinde ihsâr hedyi kesmeksizin tıraş olarak ihramdan çıkabilir. Yarıda bıraktığı hac veya umreyi kaza etmesi de gerekmez.^[14]

Bu görüşün dayanağı Hz. Aişe'nin rivayet ettiği şu hadistir:

“Resülullah (s.a.s.) Dubâ'a binti'z-Zübeyr'in yanına girdi ve ona,

• “Herhalde sen Hac yapmay ı istiyorsun?” dedi. Dubâ'a,
• “Vallahi, hastay ı m. (Hac yolculu ğ una ç ı karsam yarı da bırakmak zorunda kalabilirim)” diye cevap verdi. Bunun üze­rine Resülullah ona,

“Hacca niyet et ve şart koş. (İhrama girerken) ‘Ey Alla­hım! İhramdan çıkacağım yer, beni devam etmekten alıkoydu­ğun yerdir' de” buyurdu^[15]

Şafiî mezhebine göre; sadece hastalık sebebi ile muhsar olunması halinde kurban kesmeden ihramdan çıkmak şart koşulabilir. Düşman engellemesi ve benzeri diğer sebeplerle muhsâr olan kimsenin şart koşması geçerli değildir. Çünkü konu ile ilgili hadiste sadece hastalık engeli söz konusu edilmektedir.^[16]

Dipnotlar:

[1] Kâsânî, II, 175. [2] Şirbînî, II, 313; İ bnü Kudâme, IV, 606. [3] Keş nâvî, Ebu Bekir b. Hasan, Eshelü'l-Medârik Ş erhu İ r ş âdi's-Salik fî F ı khi İmami'l-Eimmeti Mâlik, I, 317. Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, birinci baskı, Beyrut, 1995. [4] Bakara,2/196. [5] Şirbînî, II, 315. [6] Kâsânî, II, 179. [7] Tirmizi, Hac, 57; III, 236 [8] Kâsânî, II, 182. [9] Mevsîlî, I, 169. [10] Şirbînî, II, 315. [11] Şirbînî, II, 314. [12] Nevevî, el-Mecmu', VIII, 296. [13] İbnü Hümâm, II, 178. [14] Makdisi, eş-Şerhu'l-Kebîr, IV, 607. [15] Buhârî, Nikah, 15, VI, 122-123 [16] Şîrâzî, II, 821. Şirbîn, II, 319.

Kaynak: Diyanet Hac İlmihali

İslam ve İhsan