Edep ve nezâket, kişinin hem aklî seviyesini, hem eğitim düzeyini, hem de gönül dünyasını gösteren âdetâ bir mihenk taşı gibidir. Hatta çoğu zaman insanlık derecesini ele veren bir ölçüdür.

Terziler arasında dilden dile dolaşan şöyle bir söz vardır: “Terzinin diktiği kötüdür; elini yüzünü yıkayan ütü- dür.” Bir elbiseyi güzelleştirme noktasında ütünün fonksiyonu ne ise “şahsiyet dili”mizin öz kalitesini dokuyan temel dinamiklerin güzelliğini ortaya koymada da “edeb ve nezâket”in yeri odur. Şahsiyeti ele veren, çoğu zaman kişinin söz ve davranışlarındaki üslûbudur. Nitekim bu mânâda “Üslûbu beyan ayniyle insan” denilmiştir.

Edeb, nezâket, zarâfet, hayâ, iffet ve saygı... gibi hususların hepsine birden verilen genel bir isimdir. Hoşa gitsin ya da gitmesin hâdiseler karşısında kibar ve nazik davranmanın, içtimaî münasebetlerde herkese karşı yumuşak ve sıcak tavırlar sergilemenin, elden geldiğince kırıcı, incitici olmamaya çalışmanın; ifâde ve üslûpta şartları, konjonktürü nazar-ı itibara almanın; muhatapların seviye, konum, pâye ve mansıplarına göre hitap etmenin farklı bir unvanıdır.

Edep ve nezâket, kişinin hem aklî seviyesini, hem eğitim düzeyini, hem de gönül dünyasını gösteren âdetâ bir mihenk taşı gibidir. Hatta çoğu zaman insanlık derecesini ele veren bir ölçüdür.

Edep ve nezâket, bazen söz ve amelin kendisinden daha önemli hâle gelir. Hatta edep ve nezâket gösterilmesi gereken yerde bu konuda ihmalkâr davranmak, yapılan güzellikleri örtmekle kalmaz âdetâ sıfırlar. Nitekim Kur’an- ı Kerim’de Allah’ın Resülü’nün yanında nezâket gözetmeden yüksek sesle konuşanlar hakkında, amellerinin boşa gideceği uyarısı yapılır ki bu uyarı, küçük gibi görülen edep ve nezâket yokluğunun ne büyük bir cürüm olduğunu ortaya koyar. Yine vahyin ölçülerine göre “Bir insana iyilik edip de o iyiliği muhatabı rencide edecek tarzda sürekli hatırlatma nezâketsizliği, iyiliği iptal etmekle kalmaz, sahibi için ayrıca bir suça dönüşür.”

EDEP VE NEZAKET TALİMİ

Gönderilen tüm peygamberler ve ilâhî mesajlar, esas itibariyle insana edep ve nezâket taliminde bulunmuşlardır. Mevlânâ der ki: “Gözünü aç da bak, kelâmullah baştan sona bir edep taliminden ibarettir”.

Edep ve nezâket, hemen her ilişkide aranan çok özel bir kalitedir. Allah’a, Resülüne, anne-babaya, mürşid ve muallimlere, büyüklere, küçüklere ve hatta canlı cansız her şeye karşı bir edep çerçevesi söz konusudur.

Bütün bu inceliklerin yerli yerince kullanılabilmesi, derin bir basiret, tam bir uyanıklık ve ciddi bir eğitimle sağlanabilecektir. Bunu öğrenmenin en kolay yolu da edep ve nezâket ehline yakın olmak suretiyle görerek ve yaşayarak bu hâle bürünmektir. Söz ve davranışın ortaya konuluş biçiminde, kişinin içinde yaşadığı medeniyetin izleri görülür.

NEZAKET KURALI

Zarafet, nezaket ve incelik, kişiliğin itibar ve saygı görmesinin de bir teminatı gibidir. İnsan-ı kâmil anlayışımızda kimseyi incitmemek ve kimseden incinmemek gibi bir nezâket kuralı, genel geçer bir esas kabul edilmiştir. Bir atasözümüzde de, “Her şey incelikten, insan kabalıktan kırılır” denilerek nezaket olmadan insan-ı kâmil olmanın imkansızlığına işaret edilmiştir.

Etkili bir şahsiyet dili, edep ve nezaketle taçlanmadan muhatapta gereken tesiri gösteremeyecektir. Zira sözün muhatabı etkilemesinde, onun muhtevası kadar ve hatta bazen ondan daha fazla sözün üslûbunun etkili olduğu bir vakıadır.

Söz ve davranışlar edep ve nezaketle süslenmemişse çoğu zaman incitici olur. Dostlukları ve ilişkileri zedeleyen ve hatta bitiren şey genellikle küçük gibi görülen nezaketsizliklerdir. Hatta denilmiştir ki şeytanı Rabbin huzurundan kovduran onun edepsizliğidir.

EDEP VE NEZAKET ALANLARI

“Şahsiyet dili”mizi tezyin eden bazı edep ve nezâket alanlarını şöyle sıralayabiliriz:

• Selamlaşma ve tanışma usulleri
• Karşılıklı konuşmalarda, hitaplarda, özür dilemelerde ve isteklerde kullanılacak nezâket cümleleri
• Giyim ve kuşamda dikkat edilecek önemli görgü kuralları
• Yemek yemede, ikram ederken ya da ikram alırken izlenmesi gereken yol
• Misafir ağırlamada ya da misafir olmada edep ve nezâket esasları
• Telefonla konuşurken dikkat edilecek incelikler
• Ziyaretlerde gözetilmesi gereken edepler
• Aile içi günlük yaşantılarda uyulması gereken nezaket çerçevesi
• Hediyeleşmeler
• Umumi yerlerde ya da toplu taşıma araçlarında takınılması gereken nezâket esasları
• Sesli ve yazılı iletişimde ince nezâket kuralları
• Kutlama ve tebrikler

Hayatın her alanında davranışları ve şahsiyeti etkin kılan edep ve nezaket, çoğu zaman görerek ve yaşayarak kazanılan bir erdemdir. Gönül âlemi hassaslaştıkça ve Rabb’e yakınlaştıkça da edep ve nezaketin güzelliği ve derinliği hiç şüphesiz artacak ve şahsiyet dilini daha da ulvileştirecektir.

Kaynak: Dr. Adem Ergül, Şahsiyet Dili ve Geliştiren Liderlik, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan