İslam’da Kadının İş ve Sosyal Hayatı
İslâm, kadınların sosyal statüsünde köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Peki İslam’a göre kadının iş ve sosyal hayatı nasıldır?
İslâm’ın, kadınların sosyal statüsünde köklü değişiklikler meydana getirdiği şüphesizdir. Hz. Ömer’in, “Doğrusu biz câhiliye devrinde kadınlara değer vermezdik, nihayet Allah Teâlâ kadınlar hakkında âyetler indirdi ve onlara birçok haklar tanıdı” sözü, bunun delillerinden biridir.[1]
Asr-ı Saâdet’te kadınlar, içtimâî hayata iştirak ediyorlardı. Mescid-i Nebevî’deki ibadet hayatına katılmaları, bayram, düğün vb. mühim günlere iştirakleri bunu göstermektedir. Nitekim Rasûlullah (s.a.v) birgün mescide uğramış, kadınlardan oluşan bir cemaatin orada oturduğunu görünce onlara eliyle işâret ederek selâm vermiştir. (Tirmizî, İsti’zân, 9)
Bu dönemde kadınlar gerektiğinde haklarını aramaktan geri durmuyorlardı. Ümmü Umâre (r.a), Peygamber Efendimiz’e gelip:
“–Ey Allah’ın Rasûlü, Kur’ân’da her zaman erkeklerden bahsedildiğini, kadınlardan fazla söz edilmediğini görüyorum” dedi. Bunun üzerine müslüman erkeklerin ve kadınların mesuliyetlerine ayrı ayrı işaret eden âyet-i kerime nâzil oldu. (Ahzâb, 35) (Tirmizî, Tefsîr, 33/3211)
ŞİKAYETİ ALLAH’A ULAŞAN KADIN
Kocası tarafından evlilik ilişkisine fiilen son verilen Havle bint-i Sa‘lebe (r.a), durumu Rasûl-i Ekrem’e kadar götürüp düzeltilmesi husûsunda ısrar etmiş ve bunun üzerine:
“Allah kocası hususunda seninle tartışan ve hâlinden Allah’a şikâyet eden kadının sözünü işitti” diye başlayan âyetler nâzil olmuştur. (Mücâdele, 1-4)
Hz. Ömer bir gün Peygamber Efendimiz’in minberine çıktı:
“–Mehrin 400 dirhemden fazla olduğunu hiç bilmiyorum” dedi ve indi. Kureyş’ten bir kadın Hz. Ömer’e itiraz ederek:
“–Ey Mü’minlerin Emîri, 400 dirhemden fazla mehir vermeyi insanlara yasakladın mı?” deyince, Ömer (r.a):
“–Evet” dedi. Bu cevap karşısında kadın:
“–Allah Teâlâ’nın Kur’ân-ı Kerîm’de: «Siz onlardan birine kantar kantar mehir vermiş olsanız bile verdiğinizden bir şey almayın!..»[2] buyurduğunu duymadın mı?” dedi. Durumu anlamakta gecikmeyen Ömer (r.a):
“–Allah’ım, beni bağışla! Bütün insanlar Ömer’den daha fakih” dedikten sonra tekrar minbere çıkarak:
“–Ey insanlar! Ben size 400 dirhemin üzerindeki mehri yasaklamıştım. Artık kim ne kadar isterse malından o kadar mehir versin” buyurdu. (Bkz. Heysemî, IV, 284; İbn-i Hacer, Metâlib, II, 4, 5)
Kadınlara ev işleri uygun görülmekle birlikte Asr-ı Saadet’te bazı kadınların hâricî işlerle de uğraştıklarını müşahade etmekteyiz. Kayle bint-i Ümmi Enmâr isimli hanım sahâbi anlatıyor: Bir Umre esnasında Merve’de Peygamber Efendimiz’e:
“−Ey Allah’ın Rasûlü! Ben alış veriş yapan bir kadınım. Bir şey satın almak istediğimde, düşündüğümden az bir ücret veriyorum. Daha sonra normal ücretine yükseltiyorum. Bir şey satmak istediğim zaman da onun normal ücretinden fazla talep ediyorum. Daha sonra normal değerine indiriyorum” dedim. Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu:
“−Ey Kayle böyle yapma! Bir şey satın almak istediğinde onun normal ücretini teklif et! Ya alırsın ya alamazsın. Bir şey satmak istediğin zaman da yine malın normal ücretini iste! Ya satarsın ya da satamazsın.” (İbn-i Mace, Ticâret, 29)
Havle bint-i Tüveyt de Medîne’de ıtr (güzel koku) satan bir hanım sahabî olarak bilinmektedir. (İbn-i Hacer, el-İsâbe, IV, 278)
Asr-ı Saadet’te içtimâi hayatın bir parçası olan gazvelere gelince; bu savaşlarda muhârip sınıfı dâima erkekler oluşturmuştur. Yani savaşa katılmak kadınların aslî vazifesi değildir. Hz. Âişe vâlidemiz şöyle der:
“Efendimiz’e:
«–Yâ Rasûlallah! Biz de sizinle birlikte gazâya çıkıp cihâd etsek olmaz mı?» diye sordum. Rasûlullah (s.a.v):
«–Sizin için cihâdın en iyisi ve en güzeli hacc-ı mebrûrdur» buyurdu.
Bu sözü Peygamber Efendimiz’den işittiğimden beri haccı hiç bırakmadım!” (Buhârî, Cezâü’s-sayd, 26; Cihâd, 62)
Ümmü Süleym Hz. Peygamber’e savaşa katılmak istediğini ifade edince Rasûlullah (s.a.v) ona cihadın kadınlara farz kılınmadığını ifade etti. Ümmü Süleym, yaralıları tedavi edebileceğini, göz ağrılarına ilâç yapabileceğini, mücâhidlere su taşıyabileceğini söyledi. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v):
“−O hâlde gazâya çıkmanız ne güzel olur” buyurdu. (Heysemî, V, 324)
Bazı kadınlar Peygamber Efendimiz’in bu iznine binaen savaşlarda yaralıları tedavi ettiler, yırtık ve sökükleri diktiler, su taşıdılar, yemek yaptılar, hatta ihtiyaç olduğunda bizzat savaşa girip çarpıştılar.[3]
İSLAM’A GÖRE KADINLAR HANGİ İŞLERİ YAPABİLİR?
İslâm hukukçuları, kadının devlet başkanlığı ve hâkimlik dışında kamu vazifesi yapmasına umumiyetle karşı çıkmamışlardır. Hanefîler had ve kısası gerektiren suçlar dışındaki davalarda kadının şahitlik gibi hâkimlik de yapabileceğini söylemiştir. Ancak tatbikatta kadınların hâkimlik yapmasının örnekleri çok azdır.[4]
Görüldüğü gibi İslâm, kadınlara daha çok evlerini ve âilelerini tavsiye etmekle birlikte, onlara evlerin dışını yasaklamış değildir. Bilâkis ilim tahsilini onlara da emretmiştir. Ticaret yapmalarına, kendi fıtrî husûsiyetlerine uygun meslek edinmelerine hiçbir mânî koymamıştır. Hatta küçük çocukların tâlim ve terbiyesi ve tıpta kadın hastalıkları gibi hususları onlara bırakmak daha münasip görünmektedir.
[1] Prof. Dr. M. Akif Aydın, “Kadın” mad., DİA, XXIV, 91.
[2] Nisâ, 20.
[3] Buhârî, Cihâd, 65-68; İbn-i Sa‘d, VIII, 425; İbn-i Mace, Cihâd, 37; İbn-i Hacer, el-İsâbe, IV, 396, 479.
[4] Prof. Dr. M. Akif Aydın, “Kadın” mad., DİA, XXIV, 90.
Kaynak: Dr. Murat Kaya, Ebedi Yol Haritası İslam, Erkam Yayınları