Kıssaların anlatılma nedenleri ve kıssaların anlatılmasındaki hikmetler.

Mevlana Celalettin Rumi ve Sadi Şirazi gibi birçok İslam büyüğü, hakikatlerin anlatımında kıssa ve menkıbe yöntemini tercih etmişlerdir. Çünkü kıssa ve menkıbeler insanın ruhuna tesir eden, esaslı bir öğrenmenin gerçekleşmesine vesile olan etkili yöntemlerdir. Bilhassa çocuk ve aile eğitiminde kıssa ve menkıbelerin önemi büyüktür. Gerek ebeveynler, gerek eğitimciler gerekse topluma vaaz ve nasihatte bulunan hocalarımız bu yöntemi sıklıkla kullanırlar.

 Bir konunun kalbe nüfuz etmesini istiyorsanız, o konuyla ilgili güzel bir kıssa anlattığınızda amacınıza çok daha kolay ulaşırsınız. İnsanlara hikmetleri, ibretleri, güzel düşünceleri en güzel; hikâyelerle, menkıbelerle ve kıssalarla anlatabilirsiniz. İbretli hikâyeler hem dinleyenleri veya okuyanları sıkmaz, hem de kısa yoldan onlara çok güzel bir hayat tecrübesi kazandırır. Bundan dolayıdır ki kıssalar tasavvufi eğitimin de vazgeçilmez araçları olmuştur. Birçok sûfi kıssalar ile ibretleri insanların nazarına sunmuştur.

İBRET ALMAK İÇİN

Hikâyelerin bazıları belli bir yazara aittir veya yaşanmış gerçek kesitlerdir, bazıları da dilden dile söylenerek anonim olarak bize ulaşmış gerçekliği olmayan hikâyelerdir. Eğitimde kullanılan kıssa ve hikâyelerin illa ki gerçek olması şart değildir. Eğitici ve ders verici olmaları yeterlidir. Mevlana Mesnevisinde bu hususu çarpıcı bir şekilde dile getirmiştir. Akıllı insanın gerçeklik meselesine takılmayacağını, ibret almaya bakacağını ifade etmiş ve şöyle demiştir:

“’Dilsiz Dimne, Kelile’ye nasıl söz söyler? Söz söylemekten aciz Dinme, Kelile’ye meramını nasıl anlatırdı? Tutalım, bunlar, birbirlerinin sözlerini anladılar, söz söylemeden meramlarını ifade eden bu hayvanların ne demek istediklerini insan nasıl anlayabilir? Dimne, aslanla öküz arasında nasıl bir elçi oldu, ikisini de nasıl kandırdı? O akıllı öküz nasıl aslana vezir oldu. Fil ayın aksinden nasıl korktu? Bu Dimne ve Kelile hikâyesinin hepsi yalan. Yoksa karganın leylekle ne alışverişi olur, nasıl leylekle savaşır?’ deme. Kardeş, kıssa bir ölçeğe benzer, mana içindeki taneye. Akıllı kişi taneyi alır, ölçek var mı, yok mu? Ona bakmaz. Aralarında sözden eser yok, fakat bülbülle gülün macerasına dinle! Hâl diliyle söz söyleyiş ve anlaşılması. Mumla pervanenin başından geçenleri duy, bunların manasına vâkıf ol güzelim. Aralarında bir söz yok ama sözün sırrı, manası var ya. Agâh ol, yücelere uç, baykuş gibi aşağılarda uçma.” (Mesnevi, c.2, s.277)

SALİHLERİ ZİKRETMEK

Muhasibi’nin Risaletül Müster-şidin adlı kitabını şerh eden Abdulfettah Ebu Gudde (Allah onlara rahmet etsin) ikinci baskının önsözünde kıssaların önemine dair güzel bir bahis açmış ve orada şu nakillerde bulunmuştur: “Cüneyd-i Bağdâdî Hazretleri şöyle buyurdu: ‘Kıssalar Allah Teâlâ’nın ordularından birisidir. Bu kıssalar sayesinde veli kullarının kalplerini pekiştirip sabit kılar.’

İmâm Ebû Hanife rahimehullah şöyle buyurdu: ‘Âlimlerle ve onların örnek tavırlarıyla ilgili kıssalar bana fıkhın birçok konusundan daha hoş gelmektedir. Çünkü bu kıssalar onların edep ve ahlakını anlatır. Bu görüşümün delili ise şu ayetlerdir: ‘İşte bunlar, Allah’ın yol gösterdiği Peygamberlerdir, o hâlde sen de onların izlediği hidayet yolunu izle!’ (En’âm 90) ‘Gerçekten elçilerin kıssalarında, akıl ve sağduyu sahipleri için ibret vardır.’ (Yûsuf, 111)

Muhammed bin Yunus rahimehullah şöyle buyurdu: ‘Salihleri zikretmek kadar kalbe faydalı olan başka bir şey görmedim.’

Malik bin Dinar rahimehullah şöyle buyurdu: ‘Kıssalar cennetten gelen hediyelerdir.’

Başka bir zat da şunları söylemiştir: ‘Salihlerle ilgili kıssaları bolca anlatın. Zira bunlar inci taneleri gibidir. Belki de bu inciler arasında eşsiz bir inci bulunsunuz.’

Süfyân b. Uyeyne (rahimehullah) şöyle buyurdu; ‘Salihler anıldığı zaman rahmet yağar.’“ (Muhasibi, Hakikati Arayanlara Kılavuz, Ebu Gudde’nin Önsözünden, Tercüme Mehmet Odabaşı, s. 21)

KUR’ANÎ BİR YÖNTEMDİR

İmam Ebu Hanife’nin de işaret buyurduğu gibi her şeyden önce kıssa anlatmak Kur’anî bir yöntemdir. Kur’an’da birçok peygamberin ve kavimlerin kıssalarına yer verilmiştir. En mühim hakikatler kıssalar ile okuyanın idrakine sunulmuştur. Müminler bu kıssaları okur, öğrenir ve onlardan ders çıkartırlar. Kur’an kıssalarını bilmeden, İslam ahlakını, İslam toplumunu ve insanlık tarihini anlamak mümkün değildir. Kur’an kıssalarından habersiz bir kimse İslam edebiyatından da bir şey anlamaz. Çünkü İslam edebiyatı Peygamber kıssalarına telmihlerle doludur.

Peygamber Efendimiz zaman zaman kıssa yöntemini kullandığı gibi İsrailoğullarından gelen kıssaların bile eğitim amaçlı anlatılmasını yasaklamamıştır. Bu konuda Prof. Dr. Yaşar Kandemir Hocamız şu izahatı yapıyor: “Peygamber Efendimiz bize: ‘İsrailoğulları şöyle diyor, böyle diyor diye onların ibretli kıssalarını rivâyet edebilirsiniz; bunda bir sakınca yoktur’ (Buhârî, Enbiyâ 50, nr. 3461) buyurduğuna göre, İsrâiliyât’a dâir haberler elbette rivayet edilebilir. Ama bu haberleri; şurası doğrudur, burası yanlıştır diye değerlendirmek doğru değildir. Çünkü Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem: ‘Ehl-i Kitâb’ı ne doğrulayın, ne de yalanlayın. Biz Allah’a ve bize indirilene îmân ettik deyin!’ (Buhârî, Tefsîr 2/11, nr. 4485) buyurmaktadır.” (Prof. Dr. Mehmet Yaşar Kandemir, Hadis Karşıtları Ne Yapmak İstiyor, 234)

Bazı kimseler kıssaların sadece çocuklar ve gençler için etkili olduğunu düşünebilirler. Fakat tarih boyunca geleneksel olarak her yaştan insanın eğitiminde kıssalardan faydalanılmış ve faydalanılmaya da devam edilmektedir. Kıssalar sadece çocuk eğitiminin değil her seviyedeki ilim halkalarının ve derslerin vazgeçilmezi olmuştur.

Kaynak: Aydın Başar, Altınoluk Dergisi, Sayı: 431

İslam ve İhsan