Mekruh Ne Demek?
Mekruh nedir ve kaça ayrılır? Tahrimen mekruh ve tenzîhen mekruh ne demektir? Tahrimen mekruh ve tenzîhen mekruha örnekler.
Mekruh, İslam fıkhında haram gibi kesin ve bağlayıcı olmamakla birlikte yapılmaması istenen şeydir.
MEHRUH NEDİR?
Allah Teâlâ ve Resûlü’nün, yapılmamasını kesin ve bağlayıcı olmayan bir tarz ve üslupla istediği fiile mekruh denir. Haramla mekruh arasında bazı ortak noktalar vardır. Her ikisi de yasaklanan ya da hoş karşılanmayan veya çirkin olan fiilleri ifade eder. Ancak haram ve mekruh kavramları Hanefîlerde, diğer mezheplere göre bazı farklılıklar gösterir.
Şöyle ki, haram; âyet, mütevatir veya meşhur sünnetle kesin ve bağlayıcı şekilde yapılmaması istenen fiili ifade ederken mekrûh; yine bu delillerle fakat kesin ve bağlayıcı bir şekilde yasak ifade etmeyen bir üslupla veya haber-i vâhid gibi zannî bir delille sabit olan yasak fiilleri kapsamına alır.
MEKRUH KAÇA AYRILIR?
Mekruh tahrîmen ve tenzihen olmak üzere ikiye ayrılır:
- Tahrîmen mekruh
Allah ve Resûlü’nün, yapılmamasını kesin ve bağlayıcı tarzda istediği fiil olmakla birlikte, bu istek haber-i vahid gibi zannî bir delil ile sabit olmuşsa buna “tahrîmen (harama yakın) mekruh” adı verilir. Şu hadisi buna örnek verebiliriz: “Kişi, kardeşi izin vermedikçe, onun alışverişi üzerine alışverişe girişmesin ve dünür üstüne dünürlük yapmasın.” [1] Bu hadiste “satış üstüne satış” ve “dünürlük üstüne dünürlük” kesin bir üslupla yasaklanmaktadır. Bunun hükmünün haram olması gerekirken, bu hadisin haber-i vâhid olması yüzünden, hüküm “tahrîmen mekruh” sayılmıştır.
Tahrîmen mekruhu işlemek cezayı gerektirir, fakat bunu inkâr eden dinden çıkmaz.
- Tenzîhen (helâla yakın) mekruh
Allah Teâlâ’nın ve Resûlü’nün koyduğu yasağın, kesin ve bağlayıcı nitelikte olmaması halinde, fiil “tenzîhen mekruh” adını alır. Namaz için mescide gidecek kimsenin soğan veya sarımsak yemesi gibi. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Soğan ve sarımsak yiyen kimse, mescidimize gelmesin, evinde otursun.” [2] Hadis-i şerifte, çevrenin rahatsız edilmemesi için bir önleme dikkat çekilmiştir. Kokusu topluluğu rahatsız ve huzursuz eden, aşırı ter, çorap vb. çirkin kokuların da hadis kapsamında düşünülmesi mümkündür.
Tenzîhen mekruhu işlemek cezayı ve kınanmayı gerektirmez. Fakat üstün ve faziletli olan şekle aykırıdır. Ancak her iki mekruhu terkeden kimse övülür. Hanefîler dışındaki mezhep imamları Hanefîlerin tahrîmen mekruh saydıkları fiilleri de haram kapsamına alırlar. Onlar, haram anlamında yasak edilmediğine dair işaret bulunan fiiller için, yalnız “mekruh” terimini kullanırlar.
Hanefîlerde, tahrîmen mekruh vacibin, tenzîhen mekruh ise mendubun karşıtıdır.[3]
Dipnotlar:
[1] Buhârî, Nikâh, 45; Müslim, Büyû’, 8, Nikâh, 38, 49, 52, 54, 56.
[2] Buhârî, Ezân, 160; Ebû Dâvud, Et’ime, 41.
[3] bk. İbnu Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, Kâhire 1952, II, 167, 168; Zühaylî, age, I, 53, II, 263-264, IV, 240; Ebû Zehra, age, s. 45, 46; Z. Şa’ban age, s. 217 vd.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları