Mescid-i Haram Hakkında Kısaca Bilgi
Yeryüzünde ilk inşa edilen mescit ve Müslümanların kıblesi hangisidir? Mescid-i Haram’ın tarihçesi ve önemi nedir? Mescid-i Haram hakkında kısaca bilgi.
Kâbe’yi çepeçevre kuşatan, etrafı kubbeli, ortası açık büyük mescit olup, bu alana Harem-i Şerîf, Mescid-i Şerîf, Beyt-i Haram veya Kutsal Mescit de denir. Yeryüzünde ilk inşa edilen mescit ve Müslümanların kıblesidir. Mescidin ortasındaki üstü açık kısımda Kâbe, zemzem kuyusu ve Makam-ı İbrahim’le, tavafın yapıldığı alan bulunur. Bu kutsal alanın bütününe “haram” denilmesi, o alana saygı ve tazim göstermek gerektiği içindir. Bu yüzden orada kan dökmek, ağaç kesmek ve avlanmak haram kılınmıştır. Bu saygınlık için Kur’an’da şöyle buyurulur: “Ey iman edenler! ..Rablerinin lütuf ve rızasını arzu ederek Beyt-i Haram’a doğru gelenlere saygısızlık etmeyin.” [1] “Allah Kâbe’yi, o Beyt-i Haram’ı insanlar için dirlik düzenlik nedeni kıldı..”[2] Buna göre, Mescid-i Haram’a saygı yanında, oraya ziyaret için gelenlere de saygı gösterilmesi istenmektedir. Diğer yandan saldırı olmadıkça Mescid-i Haram çevresinde savaş yapılması yasaklanmıştır. “Mescid-i Haram’ın yanında onlar, sizinle savaşmadıkça siz de onlarla savaşmayın. Eğer orada sizinle savaşırlarsa onları öldürün. İşte küfür ehlinin cezası budur.” [3]
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Ancak şu üç mescit için her türlü yolculuk yapmaya değer. Mescid-i Haram, Rasûlullah’ın mescidi ve Mescid-i Aksâ.” [4] Bu üç mescitte kılınacak namazın fazileti hakkında da Allah’ın Rasûlü şöyle buyurmuştur: “Başka yerlerde kılınan namaza göre, Mescid-i Haram’da kılınan bir namaz yüz bin namaza, benim mescidimde kılınan bir namaz, bin namaza, Beyt-i Makdis’te (Mescid-i Aksa) kılınan bir namaz da, beş yüz namaza denktir.” [5] Câbir (r.a)’ten nakledilen hadis ise şöyledir: “Benim mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram haric, başka mescitlerde kılınan bin namazdan daha faziletlidir. Mescid-i Haram’da kılınan bir namaz da diğer mescitlerde kılınan yüz bin namazdan daha faziletlidir.” [6]
Mescid-i Haram, önceleri Kâbe’nin çevresinde tavaf edenlere ayrılmış, etrafı evlerle çevrili, kumluk dar bir alandan ibaretti. Oraya evler arasındaki sokaklardan girilirdi. Hz. Ömer döneminde nüfusun artması, hacı sayısının büyük rakamlara ulaşması üzerine tavaf yeri dar gelmeye başlamıştı. Bunun üzerine Harem-i Şerîf’in çevresindeki bazı evler satın alınarak yıkıldı ve yerleri mescide eklendi. Harem-i Şerîf’in çevresine de bir adam boyuna yakın yükseklikte ihâta duvarı yapıldı.[7] Mescit, Emevîler, Abbasîler, Osmanlılar ve Suudlular zamanında çeşitli tamirler gördü, değiştirildi ve genişletildi.
Ebû Cafer Mansur’un oğlu Mehdî zamanında (M. 775-785) iki defa tamir yapıldı. Kâbe ile sa’y yeri arasındaki evlerin tamamı Harem-i Şerîf’e katıldı. Kâhire’den getirtilen beşyüz’e yakın direk, gereken yerlere dikilerek, üzerlerine kubbeler inşa edildi. Tavan ve revaklar ahşap olarak yapıldı.[8] Osmanlılar döneminde Sultan II. Selim’in emriyle 979/1571’de, Mısırlı Ahmed beyin nezaretinde sürdürülen beş yıllık inşaat sırasında, bu ahşap tavanlar yıkılarak, yerlerine mermer konuldu ve üzerlerine kubbeler yapıldı. Çeşitli Osmanlı sultanları döneminde tavaf mahalli genişletilirken, yenilenen 892 sütuna yeni sütunlar eklenmiştir. Yenilenen kemerler üzerine Türk üslûbunda beşyüz küçük kubbe ilâve edildi. Mevcut 19 kapı yenilendi. Suûdî yönetimi de günümüze kadar dört kez genişletme faaliyetinde bulundu. 1961’de Safa ile Merve arasındaki sa’y yolunun üzeri kapatılarak Harem-i Şerîf’e ait yapıya eklendi. Bu genişletmelerle Harem-i Şerîf’in üç yüz bin kişiyi alabilecek şekilde, 160.000 metre kareye çıkarılması hedeflenmişti.[9]
Beyt-i Ma’mûr: Bayındır, bakımlı, hacılarla ve Allah’ın varlığı ile şenlenmiş ev demektir. Kâ’be veya yedinci gök katında Kâbe’nin üstünde, her gün yetmiş bin meleğin namaz kılıp tavaf ettiği yüce gök mescidi olup, bir kez tavaf eden meleğe kıyamete kadar ikinci bir tavaf sırası gelmez. Kâbe’nin her yıl 600 bin kişi tarafından ziyaretle ma’mûr kılınacağı, bu sayı eksik kalırsa meleklerle tamamlanacağı nakledilmiştir.[10]
Tûr sûresinin ilk altı âyetinde Cenâb-ı Hakk’ın, üzerine yemin ettiği altı şeyden birisi de “Beyt-i Ma’mûr” (imar edilmiş, şenlenmiş ev) dir.[11]
Mirac hadisinde şöyle buyurulur: “Sonra bana Beyt-i Ma’mûr gösterildi. Orayı her gün 70 bin melek ziyaret eder.” [12] Mutasavvıflar Beyt-i Ma’mûr’u “mü’minin kalbi” olarak niteler ve bakımlı oluşunu da ma’rifet ve ihlâsla açıklarlar.[13] İbn Abbas tefsirinde, Beyt-i Ma’mûr, Âdem (a.s)’ın inşa ettiği, Nûh tufanından sonra, gökyüzünün altıncı katına kaldırılan bir mescit olarak tanımlanır.[14]
Dipnotlar:
[1] Mâide, 5/2. bk. Bakara, 2/217. [2] Mâide, 5/97. [3] Bakara, 2/191. [4] Buhârî, Salât fî Mescid-i Mekke, 1. 6, Sayd, 26, Savm, 67; Müslim, Hac, 415, 511; Tirmizî, Salât, 126, H. No: 326; Nesâî, Mesâcid, 10; İbn Mâce, İkâme, 196. [5] Askalânî, Bülûgu’l-Merâm, II, 574. [6] İbn Mâce, İkâme, 195, H. No: 1406. Heysemî, Mecmau’z-Zevâid’de bu hadis için “sahîh ve ricâli sikadır” demiştir. [7] Belâzurî, Fütûhu’l-Buldân, Kâhire 1901, s. 53. [8] Belâzurî, age, s. 53. [9]
İsmail Yiğit, “Harem-i Şerîf” mad. Şamil İslâm Ansik. [10] İbn Kesir Muhtasarı, III, 388, 389; Elmalılı, İst. 1936, VI, 4551. [11] bk. Tûr, 52/4. [12] Buhârî, Bed’ü’l- Halk, 6. [13] bk. Beyzâvî, IV, 467; Bursevî, Rûhu’l-Beyân, IV, 123; Elmalılı, VI, 4551. [14] Fîrûzâbâdî, İbn Abbas Tefsiri, Mısır 1316, s. 329.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları