Mübah Nedir Kısaca?
Mübah nedir? Helal ve mübah arasındaki fark nedir? Bir şeyin mübah ve helâl olduğunu nasıl anlarız? Mübahın anlamı ve hükmü.
Allah Teâlâ’nın veya Resûlü’nün, yapıp yapmama konusunda Müslümanı serbest bıraktığı fiile “mübah” denir. “Helâl”, “caiz” ve “mutlak” sözcükleri mübahla eşanlamlı olarak kullanılır.
Eşyada asıl olan mübahlıktır. Hakkında bir hüküm gelmemiş olan şeyler helaldir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurulur: “O Allah ki, yerde olanların hepsini sizin için yarattı” [1] “Allah’ın göklerde ve yerde olanları sizin emrinize verdiğini ve size açık ve gizli nimetlerini bolca ihsan ettiğini görmez misiniz?” [2] Bu âyetlerden yerde ve gökte olanların, insanların yararlanması için yaratıldığı açıkça anlaşılmaktadır. Yenilmesi, içilmesi veya kullanılması âyet veya hadislerle yasaklanmamış olan şeyler helâl ve caizdir. Bunlar, insan için yararlı olan şeylerdir. Haramlar ise zararlı olanlardır.
HELAL VE MÜBAH ARASINDAKİ FARK
Bir şeyin mübah ve helâl oluşu şu yollardan birisiyle sabit olur:
1. Helâl olduğuna dair nass (âyet-hadis) bulunması. Temiz şeyleri yiyip içmek gibi. Âyette şöyle buyurulur: “Bugün, size temiz olan şeyler helâl kılındı. Kendilerine kitap verilenlerin yemeği size helâl, sizin yemeğiniz de onlara helâldir.” [3]
Bir şeyin mübah oluşu; vakit ve çeşidini tayinle ilgilidir. Meselâ, yemek zamanını ve çeşidini seçmek mübahtır. İnsan dilediği zaman, kendisine helâl olan bir kadınla evlenebilir. Kişi nezih bir şekilde eğlenebilir. Ancak bütün vaktini eğlence ile geçirmesi caiz olmaz.
2. Günah olmadığının bildirilmesi. Nasslarda günah, sıkıntı veya sakıncanın bulunmadığının bildirilmesi, o fiilin helâl olduğunu gösterir. Âyet-i kerîmelerde şöyle buyurulur: “Allah, size ancak leş, kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesileni haram kıldı, fakat kim darda kalırsa, başkasının hakkına saldırmadan ve zarûret sınırını aşmadan bunlardan yemesinde günah yoktur.” [4] “Böyle (iddet beklemekte olan) kadınlara evlenme isteğinizi üstü kapalı biçimde bildirmenizde veya bu isteği içinizde gizli tutmanızda size günah yoktur.”[5] “Köre vebal yok, topala vebal yok, hastaya vebal yok (bunlar yapamadıklarından dolayı günahkâr olmazlar), size de kendi evlerinizden... yemenizde güçlük (sakınca) yoktur.” [6]
3. Emir sîgasının vücub değil, mübahlık bildirmesi. Şu âyet buna örnek verilebilir: “Allah’ın (verdiği) rızıktan yiyin, için.” [7]
4. Bir fiille ilgili hiçbir hükmün bulunmaması. İstishâb deliline göre, “eşyada kural mübahlıktır.”
MÜBAHIN HÜKMÜ
Yapılmasında da yapılmamasında da sevap veya günah bulunmaz. Müslüman mübahı işleyip işlememe konusunda serbest bırakılmıştır.[8]
Dipnotlar:
[1] Bakara, 2/29.
[2] Lukmân, 31/20.
[3] Mâide, 5/5.
[4] Bakara, 2/173.
[5] Bakara, 2/235.
[6] Nur, 24/62.
[7] Bakara, 2/60.
[8]. Geniş bilgi için bk. Şâtibî, Muvâfakât, Ticâriyye ve Munîr, Dımaşk tab’ı, I, 141, 142; Şevkânî, İrşâdü’l-Fuhûl, Kâhire 1347, s. 6; Ebû Zehra, age, s. 57 vd., Zekiyyüddin Şa’ban, age, s. 220, 221; Zühaylî, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletüh, I, 53.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları