Muhammed bin Ebi’l-Verd, Irak şeyhlerinin ünlülerinden ve sûfîlerin reislerindendir. Künyesi Ebu’l-Hasen. Cüneyd Bağdadî ile çağdaş ve arkadaş.

Seriy es-Sakati, Haris Muhasibi, Bişr el-Hafi ve Ebu’l-Feth el-Hammal’ın sohbetlerinde bulundu. Bişr’in talebesi olduğu için vera konusundaki görüşleri ona benzer. Kendisi gibi sûfî-meşreb Ahmed adında bir kardeşi olduğu rivayet edilir. Hılyetü’l-evliya müellifi, Ahmed’in ayrı bir şahıs olmadığını, aksine bir rivayete göre, Muhammed’in adının Ahmed olduğunu belirtir. İbn Ebi’l-Verd’in vefatı 263/876 yılıdır.

Onun anlayışına göre, dervişin de dünya düşkünü olanları ayıplamaması edebdendi. Böylelerine şefkat gözüyle bakmayı ve dua etmeyi tavsiye etmesi de bu sebeptendi.

İnsanları daima önemli işlerle meşgul görmek isterdi. İnsanların helaki iki şeyden olur, derdi:

1. Nafilelere dalıp farzları kaçırmak,
2. Sadece organlarla, gafil bir kalple ibadet etmek.

Vera ehlinden olduğu için hareketlerinde çok ölçülü ve temkinli olmaya çalışırdı, adaba riayet gösterirdi. Bu konudaki kusurları sebebiyle zaman zaman azarlandığını anlatırdı: “Bir akşam, namazdan sonra şöyle ayaklarımı uzatıp da oturayım, dedim. Hemen hatiften bir ses beni uyardı: “Sultanların huzurunda böyle mi oturursun?” Yani sen daima sultanlar sultanının huzurundasın, öyleyse gafletle adab sınırını çiğnemeye kalkışma!

İbadet ile gafleti bileşik kaplar gibi görürdü. Gafleti artanın ibadet sevgisini yükseltmesi lazım geldiğini söylerdi. Çünkü Hakk’ı unutmak anlamına gelen gaflet halini izale için ibadeti artırmak gerekliydi. O’na göre gaflet iki türlüydü: Biri azab-ı ilahiden gaflet, diğeri rahmet-i ilahiyyeden gaflet. Rahmetten gaflet, ibadetsiz azamet-i ilahiyye perdesine yapışmaktı. Çünkü ibadetsiz rahmet perdesi açılmazdı. Azabdan ve cezadan gaflet ise taatten uzak olmak, isyana dalmaktı.

Sordular:

– Velî kimdir? Şu karşılığı verdi:

– Allah dostuyla dost, Allah düşmanıyla düşman olandır.

Nefsinde dünya sevgisine yer vermeyenin yerdekiler tarafından sevildiğini, kalbinde dünya sevgisi bulundurmayanın ise gök ehlinin sevgilisi olduğunu söylerdi.

Onun anlayışına göre, dervişin de dünya düşkünü olanları ayıplamaması edebdendi. Böylelerine şefkat gözüyle bakmayı ve dua etmeyi tavsiye etmesi de bu sebeptendi.

İnsanları daima önemli işlerle meşgul görmek isterdi. İnsanların helaki iki şeyden olur, derdi:

1. Nafilelere dalıp farzları kaçırmak,
2. Sadece organlarla, gafil bir kalple ibadet etmek.

Kur’ân’daki “Kötü ameli kendine hoş gösterilen ve onu beğenen kimse” hakkındaki âyetin (Fatır, 40/8) tefsirinden sordular. Şöyle cevap verdi:

– Böyleleri yaptığı kötülüklerde bile iyilik görmeye çalışan, gözleri perdeli gafillerdir.

Akıllı kimselerin dünyaya aldanmayacağı görüşünden hareketle iki şeyi akıllılık sayardı:

1. Dünyayı, dünyaya meyledene bırakmak,
2. Dünyadan da, dünyalık kimselerden de uzaklaşmak.

“Gayeye vusülsüzlük usulsüzlüklüktendir” derdi. Yani insanların maksadlarına eremeyişlerini usul ve metod bilmeyişlerine bağlardı.

Kendisi sûfîleri şu beş usulün vuslata götürdüğünü söylerdi:

1. Hakk’ın kapısına sıkıca sarılmak,
2. İhtilafı, kavgayı bırakmak,
3. Hizmete yapışmak,
4. Musibetlere sabırla göğüs germek,
5. Kerametler peşine düşmekten kaçınmak.

İnsanlar arasındaki gerçek şükür ehlinin, şükür ehlinden oldukları zehabına kapılmayanlar olduğunu söylerdi.

Derdi ki: Allah Teâlâ, velî kullarına, kendisiyle ün-siyetlerinin artması ve müşahede parıltısının dehşetinin kalkması için makam ve heybet vermiştir. Allah dostlarındaki bu heybet, Allah düşmanlarının gözlerine görünür de onlar, yaptıkları kusurlar sebebiyle onlardan çekinirler. Böylece de Allah dostlarının halk üzerindeki etkinliği artar.

Üç şey artınca Allah dostlarının da üç özelliklerinin arttığını söylerdi:

1. Huyları güzelleştikçe tevazuları artardı.
2. Malları çoğaldıkça cömertlikleri ziyadeleşirdi.
3. Ömürleri uzadıkça Allah yolundaki gayretleri artardı.

- rahmetullahi aleyh -

Kaynaklar Sülemî, Tabakatu’s-sufiyye, s. 249-253; Hılyetü’l-evliya, X, 315-317; Nefehatü’l-üns, (trc. Lamii Çelebi), S. 178-179; Şarani, I, 84; el-Kevakibu’d-dürriyye, I, 261.

Kaynak:  Prof. Dr. H. Kâmil YILMAZ, Gönül Erleri, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan