Nefsin Mertebeleri ve Özellikleri Nelerdir?

Nefsin mertebeleri ve özellikleri nelerdir? Madde madde, kısaca tanımlarıyla nefsin mertebeleri ve özellikleri...

Nefs, rûhun bedene girdikten sonraki hâlinin adıdır. Bedene hapsolan rûh, kirlenmiş ve asıl vatanından uzaklaşmıştır. Onun bu âlemde asıl vatanına dönmek üzere izlediği seyr u sülûk ve mânevî yükselişteki mertebeleri değişik şekillerde tasnîf edilmiştir. Bâzıları üçlü, bâzıları beşli, bâzıları yedili tasnîfler yapmıştır. En yaygın olan yedili tasnîftir: Emmâre, levvâme, mülheme, mutmeinne, râziye, marziyye ve kâmile.

Nefs-i emmâre: Münker ve günah olan şeyleri işlemeyi teşvîk ve emreden nefstir. Kur’an’daki: “Çünkü nefs, kötülüğü şiddetle emreder”^[1] âyet-i kerîmesi nefsin bu makâmına işâret eder.

Nefs-i emmâre mertebesinde bulunan sâlik iyilik işlemez, kötülüklerden kaçmaz; ancak kötülüğün zuhûrundan pişmanlık duyar. Fakat bu nedâmet, onun davranışlarını etkilemez. Bu sıfatla muttasıf olan nefs, hevâsına fazlaca düşkündür. Bu mertebedeki sâlikin zikri “lâ ilahe illallah”, seyri “seyr ilallâh”tır.

Nefs-i levvâme: Yaptığı kötülüklerin akabinde zaman zaman pişmanlık duyan, sâhibini münkere mülâzemetten dolayı ayıplayan ve tevbeye temâyül gösteren nefstir. Adını Kur’an’daki: “Levvâme (pişmankâr) nefse andolsun”^[2] âyetinden alır. Zikri, Allah lâfza-i celâli, seyri “seyr lillâh”tır. Bu makâmda muhabbetullah hâsıl olur.

Nefs-i mülheme: İlhâm ve keşfe mazhar olmaya başlayan, neyin hayır, neyin şerr olduğunu idrâk edebilme melekesine sâhip, şehvet isteklerine karşı kısmen direnme gücü bulunan nefstir. Adını: “Andolsun nefse isyânını ve itâatini ilhâm edene”^[3] âyetinden alır. Bu mertebede zikir “Hû”, seyr “seyr alellâh”tır.

Nefs-i mutmeinne: Kötü ve çirkin sıfatlardan kurtulup güzel ahlâk ile hemhâl olan nefstir. Bu nefs, Cenâb-ı Hakk’ın tevfîk ve inâyetiyle sekînet ve yakîne mazhar olarak ıztırâblardan kurtulur. Bu makâmda beşeriyet fenâ bulup Nûr-i Muhammedî zuhûr ettiğinden nefs, hitâb-ı ilâhîye mazhar olur: “Ey itmînâna ermiş itâatkâr nefs!”^[4] Bu makâmın zikri “Hakk” ismidir. Seyri “seyr maallâh”tır.

Nefs-i râziye: Kendisi hakkında tecellî eden kazâ hükümlerine tereddüdsüz teslîm olup rızâ gösteren nefsin makâmıdır. Bu makâm, sâlikin esrâr-ı ilâhiyyeye muttalî olduğu makâmdır. Zikir “Hay” ismidir. Seyr “seyr fillâh”tır. Kur’an’daki: “Dön Rabb’ına, sen O’ndan râzı olarak”^[5] âyeti bu makâma işârettir.

Nefs-i merziyye: Allah ile kul arasında rızânın müşterek bir vasıf olduğu, kulun Allah’tan, Allah’ın kuldan râzı olduğu makâmdır. Yukarda geçen âyetin devamı olan: “Rabb’ın da senden râzı olarak” ifâdesi bunu göstermektedir. Bu makâmda zikir “Kayyûm” ismi, seyr “seyr anillâh”tır.

Nefs-i kâmile: Bu makâmda sâlik, bütün mârifet makâmlarını kazanarak irşâd mevkiine yükselir. Bu makâm vehbîdir. Zikri “yâ Kahhâr!” ismi, seyri “seyr billâh”tır.

Dipnotlar:

^[1]. Yûsuf, 12/53.

^[2]. el-Kıyâme, 75/2.

^[3]. eş-Şems, 91/8.

^[4]. el-Fecr, 89/27.

^[5]. el-Fecr, 89/28.

Kaynak: Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz, 300 Soruda Tasavvufi Hayat, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan

NEFSİN MERTEBELERİ NELERDİR?

Nefsin Tezkiyesinin Mahiyeti

TASAVVUFTA RÛHTAN ÇOKÇA BAHSEDİLMESİNİN SEBEBİ

NEFSİN DERECELERİ

İslam ve İhsan

İslam, Hz. Adem’den Peygamber Efendimize (s.a.v) gönderilen tüm dinlerin ortak adıdır. Bu gerçeği ifâde için Kur’ân-ı Kerîm’de: “Allâh katında dîn İslâm’dır …” (Âl-i İmrân, 19) buyurulmaktadır. Bu hakîkat, bir başka âyet-i kerîmede şöyle buyurulur: “Kim İslâm’dan başka bir dîn ararsa bilsin ki, ondan (böyle bir dîn) aslâ kabul edilmeyecek ve o âhırette de zarar edenlerden olacaktır.” (Âl-i İmrân, 85)

...

Peygamber Efendimiz (s.a.v) Cibril hadisinde “İslam Nedir?” sorusuna “–İslâm, Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şehâdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Ramazan orucunu tutman, yoluna güç yetirip imkân bulduğun zaman Kâ’be’yi ziyâret (hac) etmendir” buyurdular.

“İman Nedir?” sorusuna “–Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Yine kadere, hayrına ve şerrine îmân etmendir” buyurdular.

İhsan Nedir? Rasûlullah Efendimiz (s.a.v): “–İhsân, Allah’a, onu görüyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor” buyurdular. (Müslim, Îmân 1, 5. Buhârî, Îmân 37; Tirmizi Îmân 4; Ebû Dâvûd, Sünnet 16)

Kuran-ı Kerim, Peygamber Efendimize (s.a.v) gönderilen ilahi kitapların sonuncusudur. İlahi emirleri barındıran Kuran ve beraberinde Efendimizin (s.a.v) sünneti tüm Müslümanlar için yol gösterici rehberdir.

Tüm insanlığa rahmet olarak gönderilen örnek şahsiyet Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v) 23 senelik nebevi hayatında bizlere Kuran ve Sünneti miras olarak bırakmıştır. Nitekim hadis-i şerifte buyrulur: “Size iki şey bırakıyorum, onlara sımsıkı sarıldığınız sürece yolunuzu asla şaşırmazsınız. Bunlar; Allah’ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir.” (Muvatta’, Kader, 3.)

Tasavvuf; Cenâb-ı Hakkʼı kalben tanıyabilme sanatıdır. Tasavvuf; “îmân”ı “ihsân” gibi muhteşem ve muazzam bir ufka taşımanın diğer adıdır. Tasavvuf’i yola girmekten gaye istikamet üzere yaşayabilmektir. İstikâmet ise, Kitap ve Sünnet’e sımsıkı sarılmak, ilâhî ve nebevî tâlimatları kalbî derinlikle idrâk edip onları hayatın her safhasında vecd içinde yaşayabilmektir.

Dua, Allah Teâlâ ile irtibatta bulunmak; O’na gönülden yönelmek, meramını vâsıta kullanmadan arz etmek demektir. Hadisi şerifte "Bir şey istediğin vakit Allah'tan iste! Yardım dilediğin vakit Allah'tan dile!" buyrulmuştur. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/307)

Zikir, bütün tasavvufi terbiye yollarında nebevi bir üsul ve emanet olarak devam edegelmiştir. “…Bilesiniz ki kalpler ancak Allâh’ı zikretmekle huzur bulur.” (er-Ra‘d, 28) Zikir, açık veya gizli şekillerde, belirli adetlerde, farklı tertiplerde yapılan önemli bir esastır. Zikir, hatırlamaktır. Allah'ı hatırlamak farklı şekillerde olabilir. Kur'an okumak, dua etmek, istiğfar etmek, tefekkür etmek, "elhamdülillah" demek, şükretmek zikirdir.

İlim ve hâl kelimelerinden oluşmuş bir isim tamlaması olan ilmihal (ilm-i hâl) sözlükte "durum bilgisi" demektir. Bütün müslümanların dinî bilgi ve uygulama bakımından ihtiyaç duyduğu, bir bakıma müslüman olmanın ve müslümanlığın icaplarını yerine getirmenin ön şartı durumundaki fıkhi temel bilgiler ilmihal diye anılmıştır.

İslam ve İhsan web sitesinde İslam, İman, İbadet, Kuranımız, Peygamberimiz, Tasavvuf, Dualar ve Zikirler, İlmihal, Fıkıh, Hadis ve vb. konularda güvenilir kaynaklardan bilgiye ulaşabilirsiniz.

Nefsin Mertebeleri ve Özellikleri Nelerdir?