Osmanlı'da Engellilere Verilen Özel Eğitim

Altı asır dünyaya adâlet ve merhametle hükmetmiş Osmanlı Devleti’nde engelliler ve hastalar için sayısız vakıf ve rehabilitasyon merkezleri açılmıştır. Özellikle cami ve pazar yerlerinin yanında “Bîmarhâne: Bakımevi” isimli kurumlar yaptırılmış, yaşlı ve engellilere, şehrin merkezinde, sosyal hayattan kopmadan barınma, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri verilmiştir.

Dört yaşında sıbyan mektepleriyle başlayan eğitimde, işitme ve konuşma engelli çocuklar da ihmal edilmemiş; Sultan II. Abdülhamid döneminde “bî-zebanlar” adıyla bu çocuklar için özel merkezler açılmıştır. 1891’de buna “Âmalar” sınıfı da ilâve edilmiştir.

Mektepte Türkçe ve Fransızca okuma-yazma dersleri yanında hüsn-i hat, matematik ve meslekî eğitim ile en çok kullanılan kelimeleri telaffuz ettirmeye yönelik “Konuşma Dersleri” okutulmuştur.

Farklı yaş aralığındaki bedenî engeli bulunan öğrenciler, okula giderken zorluk yaşamasın diye mektebe özel kıyafet uygulaması yapılmış; böylelikle halkın ve yoldaki araçların onlara yardımcı olması sağlanmıştır. İşitme ve görme engelli çocuklar, kol kola girdirilerek birbirlerini ikmal etmeleri öğretilmiş, ulaşımda tramvay kullanan çocuklar için indirimli bilet uygulaması başlatılmıştır.

Ülkemizde sosyal yardımların devlet tarafından müesseseleşmesi, II. Abdülhamid Han döneminde, “Dârü’l-Hayr-ı Âlî: Yüksek Hayır Kurumu”nun kurulması ile başlamıştır. Meşrûtiyet döneminde ise, kimsesiz çocuklar için “Dâru’l-Eytam: Yetimler Evi” açılmıştır. 1917’de bu müesseselerin yetersiz kalması üzerine “Himâye-i Etfâl Cemiyeti: Çocuk Esirgeme Kurumu” kurulmuştur.

İnsanların kendi maîşetini kendileri kazanarak başkasına muhtaç olmama hususuna önem veren Osmanlı Devleti’nde herkesin üretime katkıda bulunması sağlanmış, görme engelliler; medreselerde hocalık, câmilerde müezzinlik ve mevlithanlıkla vazifelendirilmiştir. Ayrıca matbaalarda mürettiplik (dizgicilik) işlerinde istihdam edilmiş; işitme ve konuşma engelliler ise daha çok Babıâlî’de odacılık ve hademelik gibi işlerde çalıştırılmıştır.

İŞİTME VE GÖRME ENGELLİLER OKULUNUN AÇILMASI

Engellilere yönelik hizmetler, Osmanlı’nın ilk dönemlerinden itibaren başlamışken Batı’da ise engellilere yönelik eğitim faaliyeti, ancak 16. yüzyılda kurumsallaşmaya başlamıştır. Bu faaliyetlerin ilki, “Görme Engelliler Okulu” olmuş, bunu 1550 yılında Paris’te açılan “İşitme Engelliler Okulu” takip etmiştir

Bedenî engellilerin tıbbî ve ortopedik bakımları ise, 16. yüzyılda İsviçre’de açılan klinik ve rehabilitasyon merkeziyle; zihnî engellilerin ise, anlaşma zorluklarından dolayı 1820’de Almanya’da görülmüştür.

Kaynak: Seher Küçük, Şebnem Dergisi, Sayı: 160