Gâzi Sultan Fâtih Mehmed Han, tedkîk edildikçe derinleşen, derinleştikçe deryâlaşan bir zâhir ve bâtın sul­tâ­nıdır. Onun her sahada gösterdiği muvaffakıyet ve faâliyetler, müstesnâ bir mahâretle gerçekleştirdiği kalem ve kılıç işbirliğine dayanmaktadır.

O, kendi devrine kadar yapılan akınları, plânlı bir fütûhât hâline getirmiştir. Hiçbir zaman ordusunu, plânsız ve düzensiz hareket ettirmez ve mâcerâ hevesiyle aslâ kan dökmezdi. Bâzen birkaç cephede, beş, on, hattâ daha fazla devletle birden harp hâlinde bulunduğu günler olur, ancak o, kâh siyâsî müzâkereler, kâh askerî hamlelerle pek mâhirâne bir sû­ret­te bunların üstesinden gelirdi. İştirâk ettiği harplerin en kritik anlarında bile en ön saflarda düşman üzerine atılır, geri adım atmazdı. Belgrad muhâsarasında yaptığı şiddetli bir hücumda alnından ve dizinden derin yaralar almıştır.

OSMANLI'DA "KARDEŞ VE EVLÂT KATLİ" NEDEN VAR?

Fâtih Sultan Mehmed Han, devletin daha evvel içine düştüğü birta­kım tehlike ve hatâları değerlendirip «Fâtih Kânunnâmeleri» denilen kâ­nun­nâmeleri hazırladı. Lâkin sanılmamalıdır ki bunlar, onun veya o devirdeki ricâlin şahsî düşüncelerini aksettirir. Aslâ!..

Devlet idâresine dâir pek çok kâide ihtivâ eden bu kânunnâmelerde günümüze kadar üzerinde pek çok tartışma cereyan etmiş bulunan me­se­leler; “kardeş ve evlât katli” ile vezirlerin siyâseten cellâda havâle edilmeleri keyfiyetleridir.

Dikkat olunursa, hânedân mensuplarıyla vezir rütbesini hâiz kimselere mahsus olan bu kâidenin iki husûsî sebebi vardır:

1- Bunlar, îcâbında devleti bölebilecek bir otoriteye sahip olduklarından, haklarındaki kararın sür’atle verilmesi gerekmektedir. Sıradan mahkemelerin usûl hükümleri, buna imkân vermediğinden, bir ihânet hâlinde usûlî kâideler yerine getirilinceye kadar iş işten geçmiş olur ve telâfîsi mümkün olmayan zararlar ortaya çıkar. Bundan dolayıdır ki, pâdişâha:

“–Cellât!..” diye bağırma hakkı verilmiştir.

2- Bunlar, devlette otorite bakımından en üst mevkîde bulundukları için kendilerini korkmadan muhâkeme edebilecek olan daha üstün bir otorite sadece pâ­di­şahtır. Halktan birini pâdişâhın cellâda havâle edebilmesi ise, onun sadece sefer hâlindeki bir orduya mensup bulunmasına bağlıdır. Gerçekten sefer hâlindeki bir orduda bâzen bir nefer bile bir bozguna sebep olabilir.

Bu temel sebeplerle ortaya çıkan şu tatbikat bile nefsânî hislere meydan vermemek için dâimâ şeyhülislâm fetvâsına dayandırılmıştır.

DEVLETİN BEKÂSI İÇİN HAKLI BİR ENDİŞE

Bu sebepler, devletin bölünmekten korunması ve bekàsının temini gibi haklı bir endişenin eseridir. Gerçekten büyüyen bir devletin parçalanıp dağılmaktan muhâfazası, oldukça güçtür. O günkü haberleşme imkânları da dikkate alınırsa, bu güçlüğü takdîr etmek, daha da kolaylaşır.

Bu ölçüler ışığında devletin tek elden idâre edilerek ümmetin parçalanıp güçsüz beyliklere bölünmemesi ve bu sû­ret­le ehl-i küfür karşısında devamlı olarak kudretli kalınabilmesi için Fâtih’in hukûkîleştirdiği «kardeş ve evlât katli» me­se­lesinin, Osmanlı Devleti’nin ömrünü uzatan en büyük sâiklerden biri olduğu söylenebilir.

Bu husustaki madde şöyledir:

“Evlâdımdan her kime ki saltanat müyesser olursa, (mecbûriyet hâlinde) nizâm-ı âlem için karındaşını öldürebilir. Ekser-i ulemâ dahî tecvîz etmiştir. Gerektiğinde anınla âmil olalar...”

Demek oluyor ki Fâtih, bunu emretmiyor. İhtilâl ve anarşi gibi, şartların son derece mecbur bıraktığı durumlarda başvurulabilecek bir müsâade olarak hukûkîleştirmiş oluyor.

TEBAASININ MENFAATİ İÇİN KARDEŞİNİ FEDA EDİYOR

Buradaki nükteyi doğru anlamadan Osmanlı’nın velâyet derecesine yükselmiş bulunan sultanlarını bile -hâşâ- cânîlikle suçlamak, yerinde bir hüküm değildir. Dün­ya ta­rihinde bir misli daha bulunmayan, tebaasının menfaati için kendi evlât ve kardeşini fedâ etme husûsiyeti karşısında, hislerden ziyâde, idrâk, irâde ve tâ­rihî gerçeklere göre tahlilde bulunmak îcâb eder.

Diğer bir gerçek de şudur ki, 623 sene gibi uzun bir imparatorluk devresinde “evlât ve kardeş katli” sebebiyle ölenlerin sayısı, takriben altmış küsûr kadardır. Aksi hâlde bu rakam, yüz binleri bulur, hattâ daha ziyâde olabilirdi.

Kaynak: Abide Şahsiyetleri ve Müesseseleriyle OSMANLI, Osman Nuri Topbaş, Erkam Yayınları, 2013

İslam ve İhsan