Radiyye Begüm Sultan Kimdir?
Sultanları “köle asıllı” olup liyâkatleri ile vazifeye gelen Kutubşahların meşhur hükümdarı İltutmış ile Şah Terken Hatun’un kızı Radıyye Begüm, ilk Türk kadın Sultan olarak tarihe geçmiştir. Türk-İslâm tarihinde ilk kez bir kadın, meliklerin yerine tercih edilip, “melike” ünvanını almıştır.
10. yüzyılda Gazneliler tarafından İslâm’ın ulaştırıldığı Hindistan’da, 19. yüzyılda gerçekleşen İngiliz işgaline kadar hep Türk asıllı hânedanlıklar hüküm sürmüştür. Bu hânedanlardan biri de Kutubşahlar’dır.
Sultanları “köle asıllı” olup liyâkatleri ile vazifeye gelen Kutubşahların meşhur hükümdarı İltutmış ile Şah Terken Hatun’un kızı Radıyye Begüm, ilk Türk kadın Sultan olarak tarihe geçmiştir. Türk-İslâm tarihinde ilk kez bir kadın, meliklerin yerine tercih edilip, “melike” ünvanını almıştır. Cesareti, zekâsı ve idarî becerileriyle dikkat çeken Radıyye Begüm, “Türk-İslâm Melike”si olmuştur.
Moğol zulmünden kaçan Müslüman Türkleri, Delhi Türk Sultanlığı’nda birleştiren Şemseddin İltutmış, ömrü seferlerde geçen, “Bâtınîlik” gibi akımlara karşı İslâm’ın ana çizgisini koruyan, Hindistan’ı Cengiz Han tehlikesinden uzak tutmayı başaran kıymetli bir devlet adamıdır. Sultan İltutmış, 1231 yılında Gevâliyâr üzerine sefere çıktığında Delhi’nin idaresini kızı Radıyye Begüm’e bırakmış, sefer dönüşünde de o sırada oğulları bulunmasına rağmen onu veliaht tayin etmiş ve vezirlerine şöyle demiştir:
“-Kızım Radıyye, oğullarımdan üstündür! Benim oğullarım zevklerine düşkündür. Hiçbirinde memleket idare edecek kâbiliyet yoktur. Radıyye, zekâ ve basîret bakımından birâderlerinin hepsinden üstündür.”
İltutmış’ın bu isteğine rağmen bazı devlet adamları, erkek evlâtları varken kızının tahta çıkmasını eleştirmişlerdir. İltutmış, bu hususta ferman yayınlattıktan sonra çıktığı seferde hastalanmıştır. Lahor valiliği yapan ve İltutmış’ın hayatta olan en büyük oğlu Rükneddin Firuz, bunu fırsat bilip Delhi’ye gelmiş; İltutmış’ın vefâtından sonra bazı beylerin ve annesi Terken’in yardımı ile tahta çıkmıştır. Firuz’un başarısız yönetiminden dolayı halk, “Radıyye’yi destekleyenler” ve “bir kadının yönetici olmasına karşı çıkıp Firuz’u isteyenler” olarak ikiye ayrılmıştır. Firuz öldürülünce, Delhi halkı ve ordunun bir kısmı Radıyye’nin tahta geçmesini desteklemiş ve itirazlara rağmen 1236 yılında tahta çıkarılmıştır. Böylelikle ilk kez müslüman bir kadın hükümdar olmuştur.
Bir hükümdar için gerekli olan birçok vasfı taşıyan Radıyye Begüm Sultan, tahta çıkmasının ardından babası İltutmış devrinde yürürlükte olan kanun ve nizamları tekrar uygulamaya koymuş ve adâleti tesis etmiştir. Hükümdarlığının ilk zamanlarında Delhi’deki meşhur Cuma Mescidi’ni basarak müslümanları öldürmeye kalkan Karmatî/Bâtınî isyancılarla uğraşmak zorunda kalmış ve ordusunun başına geçerek bu isyanı da bastırmıştır. İktidarda kaldığı dört yıl boyunca seferlerde, ok atma ve at binmedeki becerisini cihana gösteren Radıyye Sultan, aldığı iyi eğitim ve tahsilin yanı sıra babasından öğrendiği devlet işleri ve savaş teknikleri ile Hindistan’ın en mühim hükümdarlarından biri olmuştur.
Özellikle kadın olduğu için yönetimde söz sahibi olması, birçok devlet adamını sürekli rahatsız etmiştir. 1240 yılında bu kimseler kardeşi Behram Şah’ı tahta çıkararak iki kardeşi karşı karşıya getirmişlerdir. Çıkan savaşta Begüm Sultan mağlup olmuştur.
Radıyye Begüm Sultan, esir düşmemek için savaş meydanından uzaklaşırken bir Hindu tarafından şehid edilmiştir.
Cömertliği, adâleti ve mücadeleci karakterinin yanında, ince ve zarif ruhu ile âlimlerin gönlünü hoş etmesi, Kur’ân-ı Kerîm’i güzel okuması ve aynı zamanda şiir konusunda da oldukça yetenekli olması ile gönüllerde iz bırakmıştır. Hayatı boyunca yaşadığı pek çok olumsuz hadiseye rağmen “Şîrîn-i Dehlevî” ya da “Şîrîn-i Gûri” mahlasları ile yazdığı şiirler, Türk-Fars edebiyatının en güzel örnekleri arasına girmiştir.
Tarihte güzel bir iz bırakmış, İslâm’ın güzide hanımlarından Radıyye Begüm Sultan’ı rahmetle yâd eder; Cenâb-ı Hak’tan kendisinin mekânını Cennet, makamını âlî eylemesini niyâz ederiz.
Faydalanılan Kaynaklar: Cengiz Tomar, “Radıyye Begüm”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34, sh. 387; Fatma Bayraktar Karahan, “İz Bırakanlar”, Ankara, 2020, sh: 54-56; https://www.dunyabizim.com/portre/turk-kadininin-liderlik-sembolu-raziye-begum-sultan-h44667.html
Kaynak: , Altınoluk Dergisi, 2022-Ağustos, Sayı: 438