Satın Alınan Malı İade Etmek Caiz mi?

İslam’a göre satın alınan mal iade edilebilir mi?

Akıl zayıflığı veya cehâletin istismâr edilerek insanların mağdur edilmesine karşı İslâm’da alınan tedbirlere bir misal mâhiyetindedir:

Habbân bin Münkız adlı sahâbînin ailesi, Habbân’ın alışverişlerinde devamlı aldandığını söyleyerek Peygamber Efendimiz’den onun hacir altına alınmasını istemişti. Rasûlullah sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz de bu sahâbînin ehliyetini kısıtlamak yerine, ona yaptığı alışverişler için üç gün muhayyerlik (yani beğenilmediği takdirde iâde) hakkı tanınacak şekilde bir çözüm yolu tavsiye buyurmuştur.[1]

Bu ve benzeri âyet ve hadisler, hangi şartlarda kişilerin hukukî bir tasarrufta bulunma salâhiyetinin kaldırılacağı veya kısıtlanacağına dâir yapılan içtihatlara temel teşkil etmiştir.

Yine İslâm’da, toplumun hukukunu muhafaza için, insanları yanlış yönlendiren bazı muhteris âlimleri (mâcin müftü[2]) yahut câhil doktorları meslekten men etmek veya konuşma yasağı getirmek de, bazı fertlere getirilen hacir tedbirleri cümlesindendir.[3]

Öte yandan İslâm, ferdin ve toplumun dünya ve âhiretine zarar verecek şeyleri yasakladığı gibi, o cürümlerin işlenmesine zemin hazırlayan yolları da kapatır. Meselâ İslâm’da kumar haram olduğu gibi, iskambil kâğıdı ve sâir kumar malzemelerinin îmâlâtı da haramdır. İçki içmek haram olduğu gibi, içki îmâlâtı da haramdır. İslâm böyle tedbirlerle, toplumdaki menfîlikleri asgarîye indirmeyi hedeflemiştir.

Dipnotlar:

[1] Bkz. Buhârî, Büyûʿ, 48; Ebû Dâvûd, Büyûʿ, 66; Şevkânî, V, 206-208. [2] Mâcin: Hileyi gösteren, hile yolunu öğreten. Müftü-i mâcin: Yanlış fetvâlar veren müftü. [3] Bkz. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 14, Hacir Maddesi.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, İslam Tefekkür Ufku, Erkam Yayınları