Tanzimat Fermanı nedir? Tanzimat Fermanı ne zaman ilan edildi? Tanzimat dönemi ne zaman sona erdi? Tanzimat Fermanı’nda yapılan yenilikler nelerdir?

Sözlükte “düzenlemek, sıraya koymak, ıslah etmek” anlamındaki tanzîm kelimesinin çoğulu olan tanzîmât literatürde “mülkî idareyi ıslah ve yeniden organize etme” mânasında kullanılır, ayrıca bu düzenlemelerin yapıldığı dönemi nitelendirir.

TANZİMAT NEDİR?

Tanzimat, Sultan Abdülmecit’in yayımladığı mülkî ıslahat programı ve bunun uygulandığı dönemdir.

1 Temmuz 1839’da vefat eden 2. Mahmut’un yerine yerine oğlu Abdülmecit geçti.

TANZİMAT FERMANI HANGİ PADİŞAH ZAMANINDA HAZIRLANDI?

Sultan Abdülmecit’in 17 Temmuz 1839’da yayımladığı cülûs hatt-ı hümâyununda bütün devlet işlerinde kanuna ve hakkaniyete uyulması, rüşvet ve zulümden kaçınılması, ülkede yaşayan müslim-gayri müslim bütün halkın güvenliğinin sağlanması, canından, malından ve meskeninden emin kılınması, saraya hediye gönderilmemesi ve bürokratların bu tür hediyeleri kabul etmemesi gibi Tanzimat Fermanı’nın önemli ilkeleri mevcuttu; ayrıca rüşvet alanların cezalandırılacağına vurgu yapılmaktaydı. (Takvîm-i Vekāyi‘, nr. 182, 16 Cemâziyelevvel 1255, s. 2) Padişah taşraya gönderdiği diğer bir hatt-ı hümâyunla vali, vezir, ferik, mütesellim ve mübâşir gibi görevlilerden yol masraflarını kesinlikle halka yüklememelerini, cerîme, câize gibi isimlerle halktan hiçbir şey talep etmemelerini ve kimseye angarya yüklememelerini istedi.

TANZİMAT FERMANI NE ZAMAN İLAN EDİLDİ?

Hariciye Nâzırı Mustafa Reşit Paşa 3 Kasım 1839’da Gülhane meydanında vükelâ, ricâl, ulemâ, Rum ve Ermeni patrikleri, hahambaşı, esnaf temsilcileri, sefirler ve diğer hazır bulunanların önünde Tanzimat Fermanı’nı okudu. Sultan Abdülmecid töreni Gülhane Kasrı’ndan izledi.

TANZİMAT FERMANI’NDA YER ALAN ESASLAR

Ferman, kurulduğundan itibaren Kur’an hükümlerine ve şeriata uyulduğu için devletin güçlü, ülkenin mâmur ve halkın refah içinde olduğu; ancak 150 yıldan beri bunlara riayet edilmediğinden bu durumun zaaf ve fakirliğe dönüştüğünü; coğrafî konumu, arazilerinin verimliliği ve halkının çalışkanlığı göz önünde tutulduğunda gerekli tedbirlerin alınması halinde devletin beş on yıl içerisinde eski durumuna kavuşacağı tesbitiyle başlar. Bunun için hazırlanması gereken yeni kanunların esası can güvenliği, mal, ırz ve namusun korunması, vergilerin düzenlenmesi, asker alımının ıslahı şeklinde belirlenir.

Halkı ve hazineyi zarara uğratan iltizam usulünün sakıncalarından söz edilerek kaldırılacağına dair işaret verilir.

Verginin herkesin gücü nisbetinde tahsil edilmesi ve kimseden fazladan bir şey istenmemesine vurgu yapılır.

Askerlik süresinin belirsizliğinden ve askerlerin bir nisbet dahilinde değil gelişigüzel alınmasından şikâyet edilir. Bu uygulamanın tarımı, ticareti ve nüfus artışını olumsuz yönde etkilediğine, dolayısıyla askerlik süresinin dört veya beş yıl olarak belirlenmesi gerektiğine vurgu yapılır.

Hiç kimse için yargılanmadan ölüm hükmünün verilmemesi, herkesin malına mülküne istediği gibi tasarruf edebilmesi, bu haklardan müslim-gayrimüslim bütün tebaanın aynı şekilde yararlanması, bu konuları görüşmek üzere görevlendirilen Meclis-i Vâlâ’nın üye sayısının arttırılması, vükelâ ile ricâlin de zaman zaman meclisin toplantılarına katılması, askerî düzenlemelerin Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî’de müzakere edilip belirlenmesi, ülkenin harap olmasına yol açan rüşveti önlemek amacıyla etkili bir kanun hazırlanması ve bu fermanın bütün iç ve dış kamuoyuna duyurulması kararlaştırılır. (Düstur, Birinci tertip, İstanbul 1289, I, 4-7)

TANZİMAT DÖNEMİ NE ZAMAN SONA ERDİ?

Tanzimat dönemi1870’li yıllarda sona ermiştir. Bu dönemin sonunu belirleyen olay konusunda tarihçiler arasında farklı görüşler vardır: Âli Paşa’nın vefatı (1871), 2. Abdülhamit’in tahta geçişi ve Kanun-i Esasi’nin ilanı (1876), Mithat Paşa’nın sürgüne gönderilmesi (1877), Meclis-i Mebusan’ın dağıtılması (1878).

Kaynak: DİA

İslam ve İhsan