Tasavvufun Gayesi Nedir?

Tasavvuf, baştan sona bütün usûl ve erkânında gönlü “ihsan” hâline kavuşturmayı gâye edinir. Yani biz Allâhʼı göremesek de Oʼnun bizi her an görmekte olduğu şuurunu kalpte sâbitlemeyi hedefler. Hak dostları da bir ömür, hep bu hâlin tahsilinde talebe olmuşlardır.

Hüdâyî Hazretleri buyurur:

“Tevhîdi ikmâl ve vuslat mertebesine erişen kâmil müʼminler, Hamîd ve Mecîd olan Allâh’ın yardımına mazhar oldukları için, yalnız oldukları zaman da, halk arasına karıştıkları anda da durumları değişmez. Çünkü onlar, peygamberler ve velîler gibi «Gökte ve yerde hiçbir şey kendisinden gizli olmayan Allâh’ın»^[2] huzûrunda ve nazargâhında olduklarının şuurundadırlar.”[3]

[Kullardan kimsenin görmediği yerlerde bile istikâmet üzere olmak, beşer nazarlarından uzak mahallerde dahî günahlardan sakınmak, ancak “Allah beni her an ve her yerde görüyor” şuuru içerisinde yaşamakla mümkündür.

Onun için tasavvuf, baştan sona bütün usûl ve erkânında gönlü “ihsan” hâline kavuşturmayı gâye edinir. Yani biz Allâhʼı göremesek de Oʼnun bizi her an görmekte olduğu şuurunu kalpte sâbitlemeyi hedefler. Hak dostları da bir ömür, hep bu hâlin tahsilinde talebe olmuşlardır.

Nitekim, Hak dostlarından Sehl bin Abdullah et-Tüsterî -rahmetullâhi aleyh- daha çocuk yaşlarında iken kendisine dayısı Muhammed Sevvâr Hazretleriʼnin şu tavsiyede bulunduğunu nakleder:

“Dâimâ Allah ile ol. Her uykudan uyandığında:

«Allah benimledir, Allah beni görmektedir, Allah bana şâhittir.» de. Zira bu kelimeleri söylediğimde, bende mânevî zevk hâsıl olurdu…”[4]

Hakîkaten, mânen tekâmül ederek Hakkʼa yakınlıkta mesafe alan sâlih kullar, öyle bir kalbî kıvama ulaşırlar ki, her dâim kendilerini ilâhî huzurda bilirler. Bu sâyede fânîlerin görmediği en tenha yerlerde ve nefisleriyle baş başa kaldıkları zamanlarda bile Cenâb-ı Hakʼtan utanır, Oʼnun râzı olmayacağı hâl ve davranışlardan, yani nefs ve şeytana uymaktan titizlikle sakınırlar.

ALLAH'DA (C.C) MI GÖRMÜYOR?

Kendini dâimâ ilâhî müşâhede ve murâkabe altında bilme şuurunun kula kazandırdığı takvâ fazîletini yansıtan şu hâdiseler pek ibretlidir:

Bir gece vakti Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-, mûtâdı olduğu üzere Medîne sokaklarını gezmekteydi ki, ansızın durakladı. Önünden geçmekte olduğu evden dışarıya kadar taşan bir ana ile kızının tartışması dikkatini çekti. Anne, kızına:

“–Kızım, yarın satacağımız süte biraz su karıştır!” demekteydi.

Kız ise:

“–Anacığım, halîfe süte su karıştırılmasını yasak etmedi mi?” dedi.

Annesi, kızının sözlerine sert çıkarak:

“–Kızım, gecenin bu saatinde halîfenin süte su kattığımızdan nereden haberi olacak?!.” dedi.

Ancak gönlü Allah korkusuyla dolu olan kız, anasının süte su katma hîlesini yine kabullenmedi:

“–Anacığım! Halîfe görmüyor diyelim, Allah da mı görmüyor?! Bu hîleyi insanlardan gizlemek kolay, ama her şeyi görüp bilen Allah’tan gizlemek mümkün mü?!.” dedi.

Rabbânî hakîkatlerle dolu bir kalbe sahip olan bu nezihe kızın, samimî bir Allah korkusuyla annesine verdiği cevap, Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-’ı son derece duygulandırdı. Mü’minlerin Emîri, onu sıradan bir sütçü kadının kızı değil, gönlündeki takvâsı ile müstesnâ bir nasip bildi ve oğluna gelin olarak aldı. Beşinci halîfe olarak zikredilen meşhur Ömer bin Abdülazîz, işte bu temiz silsileden doğdu. (Bkz. İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-Safve, II, 203-204)

ALLAH (C.C) NEREDE?

Diğer bir misal:

Hazret-i Ömerʼin oğlu Abdullah -radıyallâhu anhumâ-, arkadaşlarıyla birlikte Medîne civârında bir yere çıkmıştı. Onun için bir sofra kurdular. Bu sırada yanlarına bir koyun çobanı uğradı ve selâm verdi. Abdullah ibn-i Ömer:

“–Gel ey çoban, sofraya buyur.” dedi. Çoban:

“–Ben oruçluyum.” cevâbını verdi. İbn-i Ömer:

“–Bu şiddetli sıcakta oruç mu tutuyorsun, bir de bu hâlde koyun güdüyorsun?” dedi.

Daha sonra çobanın kalbî seviyesini anlamak için:

“–Şu sürüden bize bir koyun satsan, parasını sana ödesek, etinden de iftar edeceğin kadarını sana versek olmaz mı?” teklifinde bulundu. Çoban:

“–Sürü benim değil, bu koyunlar efendimindir.” cevâbını verdi.

İbn-i Ömer -radıyallâhu anh- yine çobanı denemek için:

“–Kayboldu dersin, efendin nereden bilecek ki?” deyince, çoban derhâl ondan yüzünü çevirdi ve parmağını semâya kaldırarak:

“–Allah nerede?!” dedi.

İbn-i Ömer -radıyallâhu anh-, çobanın bu ihsan ve murâkabe şuurundan çok duygulandı. Bu düşünceler içinde, bir müddet kendi kendine; “Çoban dedi ki: Allah nerede? Çoban dedi ki: Allah nerede?” deyip durdu.

Medîne’ye vardığında da, ilk iş olarak çobanın efendisine bir elçi gönderip sürüyü ve çobanı satın aldı. Çobanı âzâd ettikten sonra sürüyü de ona bağışladı. (İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gâbe, III, 341)

Bu itibarla bütün mesele, dâimâ Cenâb-ı Hakk’ın müşâhedesi altında olduğumuzu, Oʼnun bize şah damarımızdan daha yakın[5] ve kalbimizden geçenlere dahî vâkıf olduğunu[6] bilerek yaşayabilmektir.

Âyet-i kerîmelerde buyrulur:

“Gözler O’nu idrâk edemez, O ise gözleri idrâk eder. O, Latîfʼtir (en gizli şeyleri dahî bilendir), Habîrʼdir (her şeyden hakkıyla haberdar olandır.)” (el-En‘âm, 103)

“(Münâfıklar) gizlediklerini de fısıldadıklarını da Allâh’ın bilmekte olduğunu ve (yine) Allâh’ın, bütün bilinmeyenleri en iyi şekilde bildiğini hâlâ öğrenemediler mi?” (et-Tevbe, 78)

“(Lokman -aleyhisselâm-, oğluna yaptığı nasihatlerde şöyle demişti:) Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kötülük), bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu, bir kayanın içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah, Latîfʼtir (en ince işleri görüp bilmektedir) Habîrʼdir (her şeyden hakkıyla haberdardır).” (Lokmân, 16)

HAK DOSTLARININ İHSAN ŞUURU

Hazret-i Mevlânâ da Cenâb-ı Hakkʼın kendisini “Alîm, Semî, Basîr” gibi sıfatlarla kullarına tanıtmasının hikmetini şöyle îzah eder:

“Cenâb-ı Hak, korkasın da fesat çıkarmayasın ve bozgunculuğa kalkışmayasın diye, kendisinin Alîm, yani «her şeyi çok iyi bilen» olduğunu bildirdi.”

“Çirkin ve kötü sözlere ağzını kapatasın diye kendisinin Semî‘, yani «her şeyi çok iyi işiten» olduğunu bildirdi.”

“Gizli-saklı kötülüklere bulaşmaman için kendisinin Basîr, yani «her şeyi çok iyi gören» olduğunu bildirdi.”

Hakîkaten, insanların gözleri önünde edep ve ahlâka aykırı hâl ve davranışlardan sakınıp da nefsiyle baş başa kaldığında bu hassâsiyeti gösterememek, kişinin “ihsan” şuurundaki noksanlık ve zaafiyetin bir göstergesidir.

Nahşebî Hazretleri böyle bir gaflete düşmekten sakındırmak için şu îkazda bulunur:

“Ey korkusuz kimse! Tenhâ köşelerde yaptığını eğer mertsen çarşının ortasında da aynı şekilde yap da halktan mı korkuyorsun, yoksa Hâlık’tan mı belli olsun! Şâyet Hâlık’tan korkarsan, her yerde korkarsın!..”

Vehb bin Münebbih -rahmetullâhi aleyh- de:

“Allah’tan kork! İnsanların yanında şeytana lânet ediyorsun; tek başına kaldığında ise ona itaat ediyor, onunla dost oluyorsun!” îkâzında bulunarak, bir müslümanın her hâlükârda Allahʼtan hayâ etmesi gerektiğine işaret buyurur.

Şu hâdise ne kadar ibretlidir:

Bir gün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, zekât olarak toplanan koyunların bulunduğu yere gitmişti. Koyunların başında, ücret karşılığı çalışan bir çoban bulunuyordu. Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, çobanın yarı çıplak vaziyette dolaştığını görünce hemen onu çağırdı ve:

“‒Bizim için kaç gün çalıştın, bizde ne kadar alacağın var!?” diye sordu.

Efendimizʼin bu suâlinden, işine son verileceğini anlayan çoban, büyük bir endişeyle:

“‒Niçin yâ Rasûlâllah? Yoksa hayvanların bakımını ve gözetimini güzel yapamıyor muyum?” diye sordu.

Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ise:

“‒Hayır, ondan değil! Lâkin ben, aramızda çalışan insanların, yalnız kaldıklarında bile Allah Teâlâ’dan hayâ eden kişiler olmasını arzu ediyorum! Yalnız kaldığında Allah Teâlâ’dan hayâ etmeyen kişinin yaptığı işi istemiyorum!” buyurdu. (Bkz. Beyhakî, Şuab, X, 196/7370; Mervezî, Tâzîmü Kadri’s-Salâh, II, 836)

Velhâsıl Cenâb-ı Hakk’ın her an kendisini gördüğünü, yapıp ettiklerinin sürekli kayıt altına alınmakta olduğunu ve âhirette bunların hesabını vereceğini bilen bir insan, kimsenin görmediği yerlerde bile yanlış hareketler yapmaktan sakınma hassâsiyeti kazanır.

Hattâ fânîlerin nazarlarından gizli ve tenhâ yerlerde yapılan sâlih amellerin, “ihlâs” sırrına daha muvâfık olduğu düşüncesiyle, böyle zaman ve zeminleri, rızâ-yı ilâhîyi tahsil için müstesnâ bir fırsat ve ganimet olarak telâkkî eder.

Nitekim hadîs-i şerîfte buyrulduğu üzere; başka hiçbir gölgenin bulunmayacağı kıyâmet gününde Allah Teâlâʼnın Arş-ı Âlâ gölgesinde barındıracağı yedi sınıf insan olacaktır ki bunlardan ikisi; “sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyecek kadar gizli sadaka veren” ve “tenhâ yerlerde Allâhʼı zikredip gözyaşı döken” kimselerdir.[7]]

Cenâb-ı Hak, kalplerimizi dâimî zikrin feyz ve rûhâniyetiyle ihyâ eylesin. Yüce Zâtʼının ve sevdiklerinin muhabbetini, ihlâs ve takvâ fazîletini, ihsan ve murâkabe hassâsiyetini gönüllerimizin tükenmez hazineleri kılsın.

Âmîn!..

Dipnotlar:

 [1] Bkz. Ferîdüddîn Attâr, Tezkiretüʼl-Evliyâ, sf. 469-470, İlim ve Kültür Yayınları, Bursa 1984.

[2] Bkz. Âl-i İmrân, 5.

[3] İlim, Amel, Seyr u Sülûk, (Hazırlayan: Prof. Dr. H. Kâmil Yılmaz) sf. 166, Erkam Yayınları, İstanbul 2015.

[4] Bkz. Ferîdüddîn Attâr, Tezkiretüʼl-Evliyâ, sf. 101, Erkam Yayınları, İstanbul, 1984.

[5] Bkz. Kāf, 16.

[6] Bkz. el-Enfâl, 24.

[7] Bkz. Buhârî, Ezân 36, Zekât 16, Rikāk 24; Müslim, Zekât, 91.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Altınoluk Dergisi, 2022 – Mart, Sayı: 433