Tefsir İlminin Temel Kavramları

Tefsir nedir? Tefsir ilminin temel kavramları nelerdir?

"Tefsir", "te'vil", "tercüme" ve "meal" tefsir ilminin temel kavramlarından bazılarıdır. Tefsir kavramının anlamını yukarıda vermiştik. Şimdi diğer üç kavramın anlamlarını kısaca izah edelim.

Te'vil: Sözlükte, "bir şeyi aslına, kay­nağına döndürmek," demektir. Açıklamak anlamını da ifade etmektedir. Bir terim olarak ise, "bir sözün muhtemel anlam­larından birini seçerek, o sözle ilgili asıl manaya ulaşmak demektir." [1]Bu ilimle uğraşana ise müfessir denir.

Müfessir, te'vil yaparken ayetin muhtemel mana­larından birini seçer. Bunu yaparken asıl manaya ulaşmak için belirli usul ve kai­delere uyar. Ancak sonuçta, ayetle ilgili yorumlardan birini seçerken kişisel ter­cihte bulunur. Tefsir ve te'vil, başlangıçta aynı anlamda birbirinin yerine kullanıl­maktayken, zamanla farklı anlamlarda kullanılan iki kavrama dönüşmüştür.[2]

Tefsir ve Te'vil Kavramları Arasında Fark Var Mıdır?

Bu iki kelime­yi eş anlamlı olarak değerlendiren ve kullanan âlimler karşısında farklı manalarda tanımlayanlar da vardır. Mâtürîdî'ye göre tefsir, Allah'ın kelâmından muradının ne olduğunu kesin olarak belirlemek, "Allah bunu murat ve kastetmiştir" diyerek O'nun adına söz söyle­mek, şahitlik etmektir. Te'vil ise kesin açıklama ve şahitlik söz konusu olmaksı­zın kelâmın, muhtemel mânalarından birini tercih etmektir.

Tefsir ve te'vil kelimelerinin kitaplara geçmiş bulunan sözlük ve terim mâ­naları böyle olmakla beraber yaygın olan karşılıkları şöyledir:

Tefsir, Kur'ân-ı Kerîm'in Arapça veya başka bir dille yapılan açıklamalarıdır. Te'vil ise geçerli bir sebebe dayanarak sözü, ondan anlaşılan açıkmâna yerine, nispeten kapalı veya ikinci derece­de bulunan başka bir mânâda anlayıp yorumlamaktır.

Tercüme: sözlükte "bir sözü bir dilden başka bir dile çevirmek, nakletmek" anlamına gelir. Tercüme yapan kişiye ise "mütercim" denir.

Bir terim olarak tercüme ise, bir sözün başka bir dildeki karşılığını bularak manasını o dile aktarmaktır. Kuran Tercümesi ise başka bir dille Kur’ân'ın anlamını ifade etmek, demektir. Tercümede iki yöntem uygulanır:

"Lafzî (harfi) tercüme":Bir metnin bütün özellikleriyle başka bir dile aynen tercüme edilmesine denir­. Yani herbir kelimenin diğer dildeki karşılığının verilmesi ile olur.

"Manevî (tefsiri) tercüme":Asıl metnin sadece manasının başka bir dile aktarılmasına denir. Bu da sözlerin anlamının, lafızlara ve sıraya riayet etmeden bir başka dil ile ifade edilmesi demektir. Bunda asıl gaye, mananın güzel bir şekilde ifade edilmesi olduğu için uygulaması kolaydır.

Meselâ, yüce Allah'ın: "Muhakkak biz onu akıl edip anlayasınız diye Arapça bir Kur’ân kıldık."[3]âyetiharfî olarak tercüme edilmek istenirse, bu âyetin herbir kelimesinin karşılığı Kur’ân'daki sırası ile birer kelime konularak yapılır.

Mana yoluyla tercüme ise, âyetin ihtiva ettiği mananın tamamının tercüme edilmesi ile birlikte, herbir kelimenin anlamı ve sırasının göz önünde bulundurulmamasıdır.

Kuran’ın Tercümesi Yapılabilir Mi?

Bu hususta alimler farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Fakat hepsinin ittifak ettikleri nokta Kur’an’ın harfî tercümesinin yapılamayacağıdır. Buna karşılık tefsiri tercümenin yapılacağına izin verilmiştir. Çünkü bu tercüme, lafzın manasını mümkün olduğu kadar daha geniş bir sözle ifade etmektedir. Yalnız yapılan tercümenin Kuran’ın yerine geçmeyeceği Kuran gibi değerlendirilemeyeceği bilinmelidir.[4]

Meal: Bir şeyin amacı, varaca­ğı sonuç anlamında kullanılır.[5] Meal, bir sözün anlamını yaklaşık olarak ver­mektir. Bir terim olarak ise, Kur'an-ı Kerim'in kısa açıklamalarla bir başka dile çevrilmesidir.

Kur'an'ı bütün incelikleriyle, tüm mana ve maksadıyla bir başka dile tercüme etmek mümkün değildir. Bu nedenle, Kur'an'ın çevirisini açıklama­larla desteklemek gerekir. Kur'an'ın bir başka dile çevirisine "tercüme" değil de "meal" denmesinin nedeni budur.

Her insan Kur'an ayetlerini indi­ği dilden anlamak ya da tefsirlerden de­rinlemesine araştırmak imkânına sahip olmayabilir. Bu durumda meal okumak Kur'an'ı anlamak için bir adım niteliğin­dedir.

Meal, Kur'an'ın kendisi değil çevirenin Kur'an'dan anladığıdır. Bu nedenle meallerde bazı farklılıklar gö­rülebilir. Bu farklılıklar çelişki değil, Kur'an'ın aslına uygun olarak yorum farklılığıdır.

Dipnotlar:

[1]İbn-i Manzur, Lisanu'l-Arab, XI, s. 32-33

[2]İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, s. 214-215

[3]ez-Zuhruf, 43/3

[4]Cerrahoğlu-Tefsir Usulü: 217-218; Ali Turgut-Tefsir Usulü ve Kaynakları: 222-223

[5]İbn-i Manzur, Lisanu'l-Arab, XI, 32