Tevekkül, teslimiyet ve hac nedir, ne anlama gelir? İslam’da tevekkül ve teslimiyet örnekleri.

TEVEKKÜL, TESLÎMİYET VE HAC NEDİR?

Tevekkül, teslîmiyet ve hac kelîmeleri zikredilince, hatıra İbrâhîm -aleyhisselâm- ve İsmâîl -aleyhisselâm- gelir. Zîrâ hac, onların ihlâsları neticesinde kıyâmete kadar tekrarlanacak bir amel-i sâlihtir.

Tevekkül Nedir?

Tevekkül, lügatte “dayanma, güvenme, vekîl tutma ve vekîle güvenme” demektir. Tasavvufta ise, gönlü Allâh ile dolu olan kimsenin yalnız O’na güvenmesi ve O’na sığınmasıdır.

Cenâb-ı Hak, Mûsâ -aleyhisselâm-’a elindeki asâyı sormuş, sonra «At onu elinden!» diye emretmiştir. Çünkü asâ, O’nun Allâh’a olan tevek­külünü gölgelemekteydi.

Âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:

“…İnananlar ancak Allâh’a tevekkül etsinler!” (İbrâhîm, 11; et-Tevbe, 51)

“…Eğer mü’minler iseniz, yalnız Allâh’a tevekkül edin!” (el-Mâide, 23)

“…Kim Allâh’a tevekkül ederse, Allâh ona yeter!..” (et-Talâk, 3)

Hadîs-i şerîfte de:

 “Eğer siz Allâh’a hakkıyla tevekkül edebilirseniz, sabahleyin karınları aç gidip, akşamları tok olarak dönen kuşların rızıklandığı gibi rızıklanırsınız!” (Tirmizî Zühd, 33; İbni Mâce, Zühd, 14) buyrulmaktadır.

Tevekkül, tedbîr ve teşebbüsleri bir kenara atmak değil, bilakis onlara istinâd ettikten sonra Allâh’ın kudret tecellîsine sığınmaktır. Allâh Teâlâ şöyle buyurur:

“…(Hakkında vahiy gelmeyen) bir iş husûsunda onlarla (mü’minlerle) istişâre et! İstişâreden sonra karar verip azmedince de (artık) Allâh’a tevekkül et!” (Âl-i İmrân, 159)

Müsebbibü’l-esbâb, Cenâb-ı Hak’tır. O, dilediği zaman, yürüyen tabiat kâ­nunlarının dışında da hükmünü icrâ eyler:

Nitekim, Hazret-i Âdem’i topraktan, zevcesi Havvâ’yı da O’nun cesedinden yaratmıştır.

İzdivâc kânûnuna aykırı bir şekilde Hazret-i Îsâ’yı babasız olarak Hazret-i Meryem’den meydana getirmiştir.

Hazret-i İbrâhîm’i Nemrûd’un ateşinde yakmamış, ateşe doğrudan doğruya: «Ey ateş! İbrâhîm’e serin ve selâmet ol!” emrini vermiştir.

Hazret-i Mûsâ’ya bir asâ darbesi ile denizden karşı sâhile yollar açmış, O’nu ve kavmini bir mûcize ile Firavun’un zulmünden kurtarmıştır.

Hazret-i Üzeyr’i yüz sene uyku hâli ile öldürmüş; bu müddet içinde yanıbaşın­daki yemeğini bozulmadan muhâfaza etmiş, ölen eşeğini de, kemiklerine etleri giydirmek sûreti ile diriltmiştir.

Ashâb-ı Kehf’i üçyüz küsur sene gıdâsız, susuz bir şe­kilde uyku âleminde yaşatmıştır.

O Hâlık Teâlâ Hazretleri, dilediğini su üzerinde yürütür, havada kanatsız uçu­rur. Gözün görmesini iptal eder. Kalbi bir göz hâline getirir de baş gözüyle görülemeyen âlemleri seyrettirir.

Ancak şuna dikkat etmek lâzımdır ki; ateşin Hazret-i İbrâhîm’i yakmamasını örnek alarak, bir kimsenin kendisi hak­kında da aynı neticenin zuhûrunu beklemesi, haddini bilmemek olur. Bunun sonu ise hüsrândır.

Hazret-i Mevlânâ -kuddise sirruh- bu husûsu şöyle açıklar:

“Allâh yolunda ateşe girmek vardır. Lâkin ateşe atılmadan önce, kendinde İbrâhîm’lik vasfı olup olmadığını araştır! Çünkü ateş seni değil, İbrâhîmler’i tanır ve yakmaz!”

Hâsılı bir kimsenin, kemâl sâhibi ve makâmı yüce gerçek büyüklerle kendisini kıyâslaması, yersiz bir cehâlet ve tehlikeli bir âkıbettir. Bize düşen, tedbîr alarak imkânlar dâhilinde çârelere başvurmak, neticesi hakkında tevekkül edip Allâh’a sığınmaktır. Zîrâ tedbîrsiz tevekkülü, Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yasak­lamıştır:

Bir bedevî:

“–Yâ Rasûlallâh! Devemi çölde bırakıp tevekkül ediyorum!” demişti.

Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de cevâben:

“–Deveni bağla; ondan sonra tevekkül et!” (Tirmizî, Kıyâmet, 60) diye îkâz buyurdular.

Halîfe Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh- da, bir sefer esnâsında İslâm ordusunun bulaşıcı hastalık olan bir yere girmesini istemedi. Ordu kumandanı Ebû Ubeyde bin Cerrâh -radıyallâhu anh-:

“–Yâ Halîfe! Allâh’ın kaderinden mi kaçıyorsun?” dedi.

Bunun üzerine Hazret-i Ömer -radıyallâhu anh-:

“–Hayır, biz Allâh’ın bir kaderinden diğer bir kaderine sığınıyoruz!” cevâ­bını verdi.

Çünkü hadîs-i şerîfte:

“Sağlamların yanına hastaları uğratmayın!” (Buhârî, Tıb, 53; Müslim, Selâm, 104) buyrularak bulaşıcı hastalıklardan korunmak emredilmiştir.

Mü’minin her iki cihanda yardımcısı Allâh’tır. Kim O’na tevekkül ederse, Allâh ona kâfîdir. Ferdî, ictimâî huzur ve saâdet, O’na dönmekte, O’ndan yardım iste­mekte, O’na tevekkül etmektedir.

Teslimiyet Nedir?

Teslîmiyet, lügatte boyun eğmek, başa gelen hâdiseleri îtirazsız kabûllenmek ve selâmete çıkmaktır. Teslîmiyet, kalbin bir fiili olup Allâh tarafından haber verilen hususlarla alâkalı şüphelerden, ilâhî emirlere ters düşen nefsânî arzulardan, ihlâsla bağdaşmayan isteklerden, ilâhî takdîre ve şer’-i şerîfe îtiraz illetinden kurtulmak demektir.

Teslîmiyet hâli, ancak itmi’nân derecesindeki bir îtimad duygusu sâyesinde gerçekleşebilir. Bu ise îtimâd edilen varlığın, her yönden kendisine güvenilebilecek bir vasıfta olmasını gerektirir. Dolayısıyla teslîmiyeti yalnız Allâh’a hasredebilmek için öncelikle;

–Bütün güç ve kudretin sâdece Allâh’a âit olduğuna,

–O’nun izni olmadan hiçbir varlığın fayda ya da zarar vermeye güç yetiremeyeceğine,

–Her şeyin fânî, ancak O’nun bâkî olduğuna,

–Her şeyin O’na muhtaç, O’nun ise hiçbir şeye muhtaç olmadığına,

–O’nun bir benzerinin de bulunmadığına kalben îmân etmek ve bu îmânı itmi’nân derecesine ulaştırmak gerekmektedir.

Bu sebeple kulun Allâh’a teslîmiyeti, Allâh hakkındaki bilgisi ve O’na olan îmânı nisbetindedir. Teslîmiyet, kulluğun özünü oluşturması bakımından kalbin Allâh’a olan en mühim yönelişidir. Bu yöneliş îmânla başlar, mârifetullâh arttıkça o da artarak devâm eder.

Hakk’a teslîmiyetin en güzel misâllerinden birini Hazret-i İbrâhîm -aleyhisselâm- sergilemiştir. Nitekim O’nun kalbinde Allâh’tan başka hiçbir şeye yer yoktu. Fakat melekler:

“–Yâ Rabbî! İbrâhîm’in canı, evlâdı ve malı var! Sana nasıl «Halîl» (dost) olabilir?!” demişlerdi.

Allâh Teâlâ da, üç yerde O’nun îtirazsız teslîmiyetini meleklere göstermişti. Bu imtihanlar ve neticeleri, kıyâmete kadar ümmete misâl olacaktır.

İbrâhîm -aleyhisselâm-, ateşe atılacağı zaman melekler yardımına gelmişti. Ancak O:

“–Size ihtiyâcım yok! Ateşe, yanma gücünü kim vermiştir?” demiş ve «Allâh ne güzel vekîldir!» diyerek Rabbine sığınmıştı.

O’nun bu teslîmiyetinin mükâfâtı olarak ateşe:

“–Ey ateş! İbrâhîm’e serin ve selâmet ol!” buyrulmuştu.

Yine baba-oğul bir teslîmiyet fezâsında biri kurban etmeye, diğeri ise kurban edilmeye giderken, Rablerine olan bağlılıklarını bozmaya çalışan şeytanı müşterek olarak taşlamışlardı. Böylece onlar, teslîmiyetlerinin en son noktasında iken de ilâhî lutuf ile cennetten kendilerine koç indirilmişti.

İbrâhîm -aleyhisselâm-’ın malı da, Cebrâîl -aleyhisselâm-’ın üç defa zikri karşısında ehemmiyetsiz hâle gelmiş:

“Al bunları götür!” demişti.

Ruveym -rahmetullâhi aleyh-, tasavvufu şöyle târif eder:

“Tasavvuf, nefsi murâd-ı ilâhîye teslîm etmektir…”

Kulluk, teslîmiyettir. Çünkü Allâh, kulunun kendisinden başkasına kul ol­masını istemez. Hevâ ve hevesinin pençesinden kurtulmasını arzu eder.

Âyet-i kerîmelerde buyrulur:

“Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi kesin bir şekilde emretti…” (el-İsrâ, 23)

“Hevâ ve hevesini ilâh edinen ve Allâh’ın (kendi katındaki) bir bilgiye göre dalâlete düşürdüğü, kulağını ve kalbini mühürlediği, gözünün üstüne de perde çektiği kim­seyi gördün mü? Şimdi onu Allâh’tan başka kim hidâyete erdirebilir? Hâlâ ibret almayacak mısınız?” (el-Câsiye, 23)

Teslîmiyet, muhabbete dayalı bir itaat işidir. Bu itaat ve teslîmiyet bereketiyle İbrâhîm -aleyhisselâm-’a canı, malı ve evlâdı, yüce Rabbinin yolunda hiçbir engel teşkîl edemedi. Hac ibâdeti de, O’nun Rabbine tevekkül ve teslîmiyetinin kı­yâmete kadar devâm edecek en güzel bir sembolü oldu.

Çünkü İbrâhîm -aleyhisselâm-’ın dili kalbine tercümanlık yaparak dâimâ:

“…Ben âlemlerin Rabbine teslîm oldum!” (el-Bakara, 131) demekteydi.

Hac Nedir?

Hazret-i İbrâhîm ve İsmâîl -aleyhimesselâm-’ın tevekkül ve teslîmiyetlerinin sembolü olan hac, Hakk’a muhabbetle dolu bir kulluk tezâhürüdür. Beşerî sıfatlardan soyunup teslî­miyet ve tevekkül duyguları ile ilâhî mağfiret iklîmine giriştir. Hac, altta ve üstte birer havlu ile, baş ve ayak açık, kulun bütün dünyevî rütbelerden soyunması ve böylece Rabbine gönülden sığınmasını ifâde eden tam bir teslîmiyet hâlidir.

İhramda bir ot bile koparılmayacak, bir kıl düşürülmeyecek ve bir mahlûkat avlanmayacaktır. Bu ibâdetin îfâsı esnâsında rafes, fısk ve cidâl[1] yasaktır. Yalnız Yaratan’dan dolayı yaratı­lanlara sevgi, merhamet ve nezâket vardır.

İşte hac ibâdeti de bizlere gösteriyor ki günahların dökülüşü, ancak Hakk’a yalvarış, tevekkül ve teslîmiyetle yapılan bir ibâdet bereketiyle gerçekleşir.

Rabbimiz, bizlere tevekkül ve teslîmiyet içinde bir ömür nasîb eylesin! Yegâne sığınağımız ve barınağımız yalnız yüce Zât-ı İlâhî’si olsun! Hisseden bir gönül ile haccedebilmeyi cümlemize nasîb eylesin!

Âmîn!..

Dipnot:

[1] Bkz. Ba­ka­ra Sû­re­si, 197. Ra­fes: Cin­sî mü­nâ­se­bet­te bu­lun­mak, bu ko­nuy­la il­gi­li söz­ler sar­fet­mek ve hat­tâ her ne­vî kö­tü söz söy­le­mek gi­bi mâ­nâ­la­ra gel­mek­te­dir. Fısk: Her tür­lü gü­nah fi­il­ler. Ci­dâl: Lü­zûm­suz mü­nâ­ka­şa ve tar­tış­ma­lar.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi 1, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan