Bir nefes sıhhatin hikayesi kalbinizin farkında mısınız?

Eskimo dilinde “kar”ı anlatan kelime sayısının yüze yakın olmasını, eskimonun hayatında karın ifade ettiği anlamın büyüklüğüne bağlıyor dilbilimciler. Bu hesapla bizde de kalp ile ilgili onlarca atasözü ve deyim olması konunun önemini ispat için yeterli gelir sanırım. Deyim demişken uzun zaman dilimini ifade etmek için kullandığımız “beşikten mezara kadar“ ifadesi bile kalbimizle ilişkimizi ifadede yetersiz kalıyor. Çünkü beşiğe konmamızdan çok önce, anne karnındaki hayatımızın 22. gününde çalışmaya başlar “hayatiyeti temsil eden” kalp, (günümüz ortalamalarıyla hesap etsek) yaklaşık 3 milyardan fazla kez yapacağı işine.

KALBİN İŞLEVİ VE GÖREVLERİ

Kalp ana işlev olarak; vücudun her organı için gerekli kanın damar yapıları vasıtasıyla ilgili organa ulaşmasını sağlayacak pompa sistemidir. Dokuların yapacağı işler için kanın gerekliliği bir yana, her organın varlığı da kandan alacağı oksijen ve besine, kana vereceği karbondioksit ve atık (bazen zehirli) maddeye bağlıdır.

Kalp, göğüs kafesinde sternum (iman tahtası da denen) kemiğinin hemen sol yanında yerleşik, klasik tarifiyle yumruk kadar bir organdır. Yapı itibarı ile tamamen bir kas kitlesi tarafından sarılmış 4 odacıktan oluşur. Odacıklar sağ ve sol yarım olarak bir duvar ile ayrılmış ve birbirinden bağımsız ünitelerdir. Üst ve alt odacıklar ise birbiriyle ve ana damarlar ile kapakçıklarla düzenlenen sıkı bir ilişki içindedir.

Tüm vücuttan toplanan “kirli” kan sağ atrium’a (kulakçık) gelir. Burada biriktirilir, kan hacmi belli bir volüme ulaştığında duvarlardaki, gerim reseptörleri vasıtası ile kasılma talimatı verilir, kapakçık açılır, kan sağ ventriküle (karıncık) geçer. Arabalardaki benzin depolarına benzetebileceğimiz alarm sisteminin, dolma derecesini anlamadaki hassasiyeti ve bu işlemi dört odacığın da her saniye aksamadan ömür boyu yapabilmesi, basit fizik prensiplerle açıklanamayacak/ anlaşılamayacak mükemmelliktedir. Aynı işlem aynı kusursuzlukla bir kez de sağ karıncıkta tekrarlanır. Bu kez daha yüksek basınçla kan akciğerlere doğru pompalanır. Akciğerde temizlenen yani oksijenlenen kan yine toplanır ve bu kez kalbin sol tarafına gelir, sol karıncıkta biriktirilir.

“Küçük Dolaşım” adı verilen; Kanın kalp ve akciğer arasında dolaşımını ilk kez 13. asırda Şam diyarında ilme bayraktarlık yapan İbn i Nefs tanımlamış. Yaklaşık 3 asır sonra ise sırasıyla Servetus, Colombo ve Harvey isimli fizyologlar tarafından tercümeler vasıtası ile taklit edilerek keşfedilmiş !!

Neyse ki 1924 te Freiburg Üniversitesi Tıp fakültesinde eserin (Şerhu Teşrîhi Kanûn İbn Sîná) orijinal el yazması bulununca keşfin şerefi kaşifinin hanesine yazılabilmiştir. (1. Ibnü’n-Nefis, Serhül Kanun Sam, s. 108, 1934. 2. Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, “İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar,)

TÜM ORGANLARI BESLEYEN POMPA

Yine aynı kusursuz sistem çalışır çok daha yüksek basınçla bu kez tepeden tırnağa tüm vücuda kan pompalanır. Kalbin duvarlarını saran kalp kası kendiliğinden uyarılma özelliğine sahiptir. Kalp tüm organları besleyen pompadır, kendi beslenmesi de merkezi sisteme pompaladığı kanın Aort tan ayrılan koroner damarlar vasıtasıyla kalp yüzeyine dağıtılması ile olur ki bu tespit te yine İbn-i Nefs e aittir.

KALP KASLARININ YAPAMADIĞI TEK ŞEY

Hep bahsedilen, şeker, tansiyon, yüksek kolesterolden muzdarip kişilerin korkulu rüyası olan damar sertliği/ tıkanıklığı bu damarların bir şekilde daralması ve tıkanmasıdır. Tıkanma her organ için tam bir kâbustur. Ani geliştiğinde dokunun hassasiyetine göre dakikalar içinde organın tamamının ya da etkilenen bölgesinin ölümüne (ki bu bazen insanın da ölümü anlamına gelir) yol açar. Yavaş ve uzun sürdüğünde yetersiz beslenmeye bağlı yıpranma görülür. Özellikle beyinde ölüm hadisesi çok kısa sürede meydana gelir. Beslenmeme sonucu hayatiyetini yitiren bölge görevini yerine getiremez. Sonuç bazen bir elde hafif kuvvet kaybı olabilirken bazen bir vücut yarısının tüm faaliyetlerini yitirmesi anlamına da gelir. Kalp dokusu da dakikalar içinde çalışma özelliğini yitirir, beslenemeyen bölgenin genişliği dakikalar içinde hayat kaybı ile sonlanabilir. Maalesef mükemmel çalışan kalp kaslarının yapamadığı tek şey yenilenmek. Ölen hücreler yerine konamıyor.

Buraya kadar anlatılanları bir mucize tefekkürü içinde gördüğünüze eminiz ama bu sistemin başlatıcısı ve devam ettiren yöneticisi yani asıl hayrete değer konu aslında ritim - iletim sistemidir.

Kalpteki hücrelerin esas işi kasılmak ama yaklaşık %1 hücre kasılma işine karışmayıp, kasılacak hücreleri uyarmakla görevli. Burada kendinden şarjlı doğal bir pil gibi davranan hücrelerde elektrolit düzeylerinde değişiklik ile bir uyarı olur, Kalsiyum iyonları kas hücrelerinin içine girer ve Sarkoplazmik retikulumu uyararak daha fazla Kalsiyumun hücre içine dağılmasını sağlar.

Kalsiyumun uyarısı ile kalp kası kasılır. “Görev tamamlandı” emri geldiğinde kas proteinlerinden ayrılan kalsiyumun bir kısmı SR’ye (sarkoplazmik retikulum) geri döner bir kısmı Kalsiyum- Sodyum kanalları ile hücre dışına çıkar. Ama hücre içi denge çok hassas olduğu için bu sodyum da süratle Sodyum - Potasyum kanalları ile hücre dışına çıkarılır. Bu kadar ayrıntı sağlık profesyoneli olmayan biri için gereksiz gözükebilir ama asıl vurgulamak istediğimiz bu en sade hali bile zihinleri karıştıran işlemlerin anne karnında 22. Günde başlayıp son nefese kadar her saniye en az bir kez tekrarlanıyor olması. (yaklaşık 3 milyar kez demiştik) Sistemde milisaniye kadar bir sürede gecikme bile çarpıntı ve ölüm korkusu ile sizi acil servise götürmeye yetiyor.

Anlatmaya çalıştığımız ve grafikte çizilen işlemin tamamı 1 saniyenin 1/3 ü kadar zamanda tamamlanıyor. Sodyum Potasyum ve Kalsiyum bu harika grafiği bir ömürde 3 milyar defa inanılmaz bir istikrarla çiziyor.

Uyarının başlangıç noktası Sinoatrial düğümdür. Burada başlayan kasılma emri milisaniye ile ifade edilebilecek zamanlarda AV düğüm- purkinje lifleri vasıtası ile tüm kalp kasına yayılıyor. Bu işin tamamlanma süresi ise 225 mili saniye ( saniyenin ¼ ü) bu süredeki kısalma ve uzamalarda kalp odacıklarının dolmak yada boşalmak için yeterli zaman bulamaması ve net bir şekilde kalp yetmezliği bulgularına neden oluyor. Kasılmalar ile kan odacıklar arasında transfer oluyor.

KALP DÖNGÜSÜ

Özetle Atriumların kasılması (boşalması) - Ventriküllerin dolması - Ventriküllerin kasılması (boşalması- içindeki kanı dolaşıma göndermesi) olarak özetlenen bir kalp döngüsü toplam 800 milisaniye sürüyor. Sizin 3-5 dakikada okuyup hayrete düştüğünüz bu eylemi kalbiniz 1 saniyenin %80 i kadar sürede yapıp bitiriyor ve bunu mükemmel bir şekilde milyarlarca kez tekrarlıyor.

Kaynak: Fırat Erdoğan, Altınoluk Dergisi, Sayı: 388

İslam ve İhsan