Vakıfların Topluma Etkisi ve Faydaları

Osmanlı’daki vakıfların topluma etkileri ve faydaları nelerdir? Osmanlılarda kayıtlara geçtiği için tespit edilen vakfı sayısı kaçtır? Vakıflar hangi alanlarda hizmet ediyordu?

Osmanlı’daki vakıflar, toplumu bir ağ gibi örüyordu. Mahalle; sahipsiz kaldıklarında yanlış yollara tevessül etmeleri ihtimal dâhilinde olan dul, yetim, öksüz, yoksul, garip ve hasta gibi yaralı kesimleri kanadı altına alıyordu. Onları sahipsiz bırakmıyordu. Evlâtları maddî ve mânevî doyuruyordu, yetiştiriyordu, iş sahibi yapıyor, evlendiriyor, topluma sâlih / sâliha birer fert olarak kazandırıyordu.

Fatih Sultan Mehmed Han; şehidlerin ailelerine ve İstanbul fukarâsına, havanın loş karanlığında, kimseler görmeden, kapalı kaplar içerisinde yemek gönderilmesini, vakfiyesinin bir şartı kılmıştı.

Ezcümle;

Kurulan vakıflar; bir yönüyle, sevdiğinden infâk ederek Allâh’ın rızâsına erişmek için olduğu gibi; bir yönüyle de toplumu vikāye / himâye içindir. Aç kalanlar menfî yola düşmesin, diye mânevî bir tedbir içindir.

Böylece;

• Vakıfların kurulduğu, gönülden bol bol infâkın yaşandığı bir toplumda, cinayetler ve haramlar asgarîye düşer.
• Namazın hakkıyla kılındığı bir cemiyette, psikolojik rahatsızlıklar da asgarîye düşer.
• Zekât ve infâkın hakkıyla edâ edildiği bir cemiyette de fakir ve zengin arasında aşırı sınıf farklılıkları azalır ve sosyal isyanlar yaşanmaz.

OSMANLI’DA KAYITLARA GEÇEN TESPİT EDİLMİŞ 26.000 KÜSUR VAKIF

Osmanlılarda kayıtlara geçtiği için tespit edilmiş 26.000 küsur vakıf kurulmuştur. Hem de hiç akla gelmeyecek hususlarda bile câlib-i dikkat vakıflar kurulmuştur. Birkaç misal verelim:

• Kızlara çeyiz hazırlayan vakıf,
• Hizmetçilerin kırdığı tabakları tazmin eden vakıf,
• Çiftçilere ziraat âletleri sağlayan vakıf,
• Âfet sonrası tamir yapan vakıf,
• İflâs eden tüccarlara yardım eden vakıf…

Diğer taraftan;

Ticaret ve sanat ehlini İslâm ahlâkı üzere ve helâl kazanç dairesinde muhafaza etmek için kurulan ahîlik teşkilâtı vardı.

Bunlar; istihdâma fayda sağladıkları gibi, insanların meslek edinmesi, yeni iş sahaları bulması gibi bugün dünyevî ve iktisâdî görülebilecek, insanlığa faydalı nice işleri de deruhte ediyorlardı.

Vakıflar içinde, mahkûmlarla alâkalı olanlar da câlib-i dikkattir:

• Mübârek gecelerde mahkûmlara ikramda bulunan vakıf,
• Yoksul mahkûmlara harçlık veren vakıf…

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Yüzakı Dergisi, Yıl: 2023 Ay: Mayıs, Sayı: 219