Varlık Mertebeleri Nelerdir?

Varlık mertebeleri nelerdir? Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz cevaplıyor...

Vahdet-i vücûd düşüncesinin en önemli argümanları mutlak varlık, merâtib-i vücûd/varlığın mertebeleri ve hakîkat-i Muhammediye ile a’yân-ı sâbite gibi konulardır.

Merâtib-i vücûd denilen varlık mertebeleri mutlak varlıktan izâfî varlıkların var oluş serüvenini anlatan bir tasnîftir. Bu konuda İbn Arabî’den beri dörtlü, beşli ve yedili olmak üzere değişik tasnîfler yapılmaktadır. En yaygın olanı yedili ve beşli tasnîftir. Yedili tasnîfte sıralama şöyledir:

a- Lâ-taayyün, ıtlak ve zât-ı baht mertebesi ya da mertebe-i ahadiyyet,
b- Taayyün-i evvel, vahdet mertebesi ya da hakîkat-i Muhammediye,
c- Taayyün-i sâni, mertebe-i vâhidiyyet ya da hakîkat-i insâniye,
d- Mertebe-i ervâh,
e- Âlem-i misâl,
f- Âlem-i ecsâm ya da şehâdet âlemi,
g- İnsân-ı kâmil.

Birtakım muhakkikler yukarıdaki iki ve üçüncü mertebe ile altı ve yedinci mertebeyi birleştirerek beşli tasnîf oluştururlar. Hakk’a ve âleme nisbet edilen bütün varlık mertebelerini bu beş mertebeye dâhil ederler. “Hazarât-ı hams” denilen bu vücûd mertebeleri şöyle sıralanabilir:

a- Mutlak gayb, ayn ve hakîkatlerden oluşan mücerred mânâları ve eşyânın Hakk’ın ilmindeki sûretlerini kapsayan bir mertebedir.
b- Hakîkat-i Muhammediye, mutlak vücûdun ilk tenezzül mertebesidir. Hakk’ın kendi kendisini müşâhedesi ahadiyet-i cem’ diye anılan ilâhî kemâlin zuhûru demek olan hakîkat-i insâniyedir.
c- Ruhlar âlemi, varlık ve mertebe yönünden cisimler âleminden önce olduğu için cisimlerin idâresi ruhlara havâle edilmiştir. Cisimler mürekkeb, ruhlar basîttir.
d- Misâl âlemi, ruhlar âlemi ile şehâdet âlemi arasında berzah sayılır. Mutlak varlığın taayyün ettiği mertebedir. Hem ruhlar âlemine, hem de şehâdet âlemine bakan yönü vardır.
e- Şehâdet âlemi ve insân-ı kâmil mertebesi, gayb âleminin tam karşı noktasında yer alan ve his âlemi de denilen insân-ı kâmile has mertebedir. (Konevî, Kırk Hadîs Şerhi ve Tercümesi, s. 102-103.)

Bir başka tasnîfe göre lâhut, ceberût, melekût ve nâsut olmak üzere dört mertebe vardır.

Kaynak: Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz, 300 Soruda Tasavvufi Hayat, Erkam Yayınları

İslam ve İhsan

İslam, Hz. Adem’den Peygamber Efendimize (s.a.v) gönderilen tüm dinlerin ortak adıdır. Bu gerçeği ifâde için Kur’ân-ı Kerîm’de: “Allâh katında dîn İslâm’dır …” (Âl-i İmrân, 19) buyurulmaktadır. Bu hakîkat, bir başka âyet-i kerîmede şöyle buyurulur: “Kim İslâm’dan başka bir dîn ararsa bilsin ki, ondan (böyle bir dîn) aslâ kabul edilmeyecek ve o âhırette de zarar edenlerden olacaktır.” (Âl-i İmrân, 85)

...

Peygamber Efendimiz (s.a.v) Cibril hadisinde “İslam Nedir?” sorusuna “–İslâm, Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şehâdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Ramazan orucunu tutman, yoluna güç yetirip imkân bulduğun zaman Kâ’be’yi ziyâret (hac) etmendir” buyurdular.

“İman Nedir?” sorusuna “–Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Yine kadere, hayrına ve şerrine îmân etmendir” buyurdular.

İhsan Nedir? Rasûlullah Efendimiz (s.a.v): “–İhsân, Allah’a, onu görüyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor” buyurdular. (Müslim, Îmân 1, 5. Buhârî, Îmân 37; Tirmizi Îmân 4; Ebû Dâvûd, Sünnet 16)

Kuran-ı Kerim, Peygamber Efendimize (s.a.v) gönderilen ilahi kitapların sonuncusudur. İlahi emirleri barındıran Kuran ve beraberinde Efendimizin (s.a.v) sünneti tüm Müslümanlar için yol gösterici rehberdir.

Tüm insanlığa rahmet olarak gönderilen örnek şahsiyet Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v) 23 senelik nebevi hayatında bizlere Kuran ve Sünneti miras olarak bırakmıştır. Nitekim hadis-i şerifte buyrulur: “Size iki şey bırakıyorum, onlara sımsıkı sarıldığınız sürece yolunuzu asla şaşırmazsınız. Bunlar; Allah’ın kitabı ve Peygamberinin sünnetidir.” (Muvatta’, Kader, 3.)

Tasavvuf; Cenâb-ı Hakkʼı kalben tanıyabilme sanatıdır. Tasavvuf; “îmân”ı “ihsân” gibi muhteşem ve muazzam bir ufka taşımanın diğer adıdır. Tasavvuf’i yola girmekten gaye istikamet üzere yaşayabilmektir. İstikâmet ise, Kitap ve Sünnet’e sımsıkı sarılmak, ilâhî ve nebevî tâlimatları kalbî derinlikle idrâk edip onları hayatın her safhasında vecd içinde yaşayabilmektir.

Dua, Allah Teâlâ ile irtibatta bulunmak; O’na gönülden yönelmek, meramını vâsıta kullanmadan arz etmek demektir. Hadisi şerifte "Bir şey istediğin vakit Allah'tan iste! Yardım dilediğin vakit Allah'tan dile!" buyrulmuştur. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/307)

Zikir, bütün tasavvufi terbiye yollarında nebevi bir üsul ve emanet olarak devam edegelmiştir. “…Bilesiniz ki kalpler ancak Allâh’ı zikretmekle huzur bulur.” (er-Ra‘d, 28) Zikir, açık veya gizli şekillerde, belirli adetlerde, farklı tertiplerde yapılan önemli bir esastır. Zikir, hatırlamaktır. Allah'ı hatırlamak farklı şekillerde olabilir. Kur'an okumak, dua etmek, istiğfar etmek, tefekkür etmek, "elhamdülillah" demek, şükretmek zikirdir.

İlim ve hâl kelimelerinden oluşmuş bir isim tamlaması olan ilmihal (ilm-i hâl) sözlükte "durum bilgisi" demektir. Bütün müslümanların dinî bilgi ve uygulama bakımından ihtiyaç duyduğu, bir bakıma müslüman olmanın ve müslümanlığın icaplarını yerine getirmenin ön şartı durumundaki fıkhi temel bilgiler ilmihal diye anılmıştır.

İslam ve İhsan web sitesinde İslam, İman, İbadet, Kuranımız, Peygamberimiz, Tasavvuf, Dualar ve Zikirler, İlmihal, Fıkıh, Hadis ve vb. konularda güvenilir kaynaklardan bilgiye ulaşabilirsiniz.

Varlık Mertebeleri Nelerdir?