Yusuf Has Hacip Kimdir?
Türk-İslam tarihinin büyük şairi, bilim insanı, düşünürü ve Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip’in hayatı...
Yusuf Has Hacip; Türk edip, şâir ve devlet adamı. Türk-İslam tarihi ve kültürü açısından son derece önemli olan Kutadgu Bilig siyasetnamesini yazdı.
YUSUF HAS HACİP’İN HAYATI
Yusuf Has Hacib (Uluğ Has Hacib) hakkında bilinenler Kutadgu Bilig’e sonradan eklenmiş olan biri mensur, diğeri manzum iki mukaddimede ve eserin bazı beyitlerinde yer alan bilgilerden ibarettir. Kutadgu Bilig’te adını sadece bir kez “Kitap sahibi Yusuf, büyük has hacib, kendi kendine nasihat eder” başlıklı, son bölümünde andı.
Yusuf Has Hacip, 1007-1018 tarihleri arasında Karahanlı Devleti’nin başkenti olan Kuz Ordu (Günümüz Kırgızistan sınırları içinde Balasagun şehri) şehrinde doğdu.
Balasagunlu Yûsuf Hâs Hâcib, burada küçük yaşta bir köle olarak saraya girdi ve iyi bir eğitim alarak yetişti. Bilimi, erdemi, zühd ve takvası ile tanındı.
KUTADGU BİLİG NE ANLAMA GELİR?
“Mutluluk veren bilgi” anlamına gelen Kutadgu Bilig’i bir buçuk yılda Balasagun’da yazıp Kâşgar’da tamamlayarak 1069-70 yılında Karahanlıların Hakanı Süleyman Arslan Han oğlu Tavgaç Uluğ Buğra Han’a sundu. Şairin kudretini takdir eden Hakan kendisine “görevlerin en incesi olan” has haciblik mansıbını verdi. Yusuf Has Hacip ile Kâşgarlı Mahmut aynı dönem ve çevrede yaşadılar. Eserlerinde aynı dili ve kültür malzemesini kullanmakla beraber birbirlerini ve eserlerini tanıyamadılar.
Yusuf Has Hacip büyük eseri boyunca adını sadece bir kez, “Kitaρ sahibi Yusuf, büyük has hacib, kendi kendine nasihat eder” başlıklı, son bölümünde andı. Bu başlıktan baş teşrifatçı olduğu da anlaşılmaktadır. İyi bir eğitim gördü. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Araρça ve Farsça da öğrendi.
Yusuf Has Hacip 11. yüzyılda Türkçe’yi bilim dili olarak etkili bir biçimde kullandı.
İLK TÜRKÇE SİYASETNAME ÖRNEĞİ
Kutadgu Bilig, Türk-İslam tarihi ve kültürü açısından son derece önemli bir eserdir. Bu eser Türk edebiyatında ilk Türkçe siyasetname örneği olma özelliği taşır.
Türk edebiyatında Mesnevi nazım şeklini de ilk kez Yusuf Has Hacip kullandı.
İDEAL İNSAN TASVİRİ
‘’Bak, insan doğdu, öldü, ama sözü kaldı, İnsanın kendisi gitti, adı kaldı. Ey hakîm, ey bilgin, kendin ölümsüz bir dirilik istersen, İşin de sözün de iyi olsun.’’ diyen Yusuf Has Hacip, ideal insanı tasvir ederek, kendinden sonraki nesillere yüzyıllarca yol göstermiştir.
[caption id="attachment_112265" align="alignnone" width="650"]
YUSUF HAS HACİP NE ZAMAN VEFAT ETTİ?
Yusuf Has Hacip, 1077 yılında Kâşgar’da vefat etti.
YUSUF HAS HACİP’İN TÜRBESİ NEREDE?
Yusuf Has Hacip’in Doğu Türkistan’ın Kâşgar şehrinde bulunan mezarı ve türbesi, önemli ziyaret yerlerinden biridir. Türbenin duvarları, Kutadgu Bilig’den beyitlerle bezenmiştir.