Zikrullah ve Murakabe

En büyük badet nedir? Allah’ı sevmenin alameti nedir? Kalpler nasıl huzura kavuşur? Allah’ı zikretmenin ve la ilahe illallah demenin fazileti.

“İnsan” kelimesi, menşe itibâriyle bir görüşe göre “nisyân”dan gelir. “Nisyân”, zikrin (hatırlamanın) zıddıdır ve unutkanlığı ifâde eder ki, insanoğlunun en büyük zaaflarından biridir. Bu hakîkat halk arasında, “Hâfıza-yı beşer nisyân ile mâlüldür.” darb-ı meseliyle de ifâde edilegelmiştir. Nisyânı asgarîye indirebilmenin en esaslı yolu, zikirdir.

İnsanın yaratılış maksadına muvâfık yaşayabilmesi için, rûhların Bezm-i Elest’te^[1] Rabbiyle yapmış olduğu ahd ü mîsâka sâdık kalarak Yaratıcı’sını aslâ hatır ve gönlünden çıkarmaması îcâb eder. İşte bu sebeple, insanda fıtrî olarak mevcut bulunan “nisyân”dan doğan zararların telâfîsi için “Allâh” ve ona karşı “kulluk” idrâkinin dâimâ canlı ve zinde tutulması maksadıyla her şeyden önce “zikr”e ihtiyaç vardır. Zîrâ her tekrar, tekrar edilen şeyin idrâk ve iz’andaki yerini kuvvetlendirir.

Cenâb-ı Hak, kulunun sûret yapısına değil, kalbine nazar eder. Bu bakımdan her mü’min, ilâhî nazarların tecellî ettiği kalbini gafletten koruyup, zikir ile meşgûl etmeyi vazîfe bilmelidir.

Kulluk vazîfeleri içindeki bu husûsî ehemmiyeti sebebiyle, zikir kelimesi Kur’ân-ı Kerîm’de iki yüz elliden ziyâde yerde geçmektedir. Cenâb-ı Hakk’a hakîkî mânâda kulluk yapabilmek ve bu sûretle mârifetullâha ulaşmak, zikrin kalbde kazandığı mevkî ve hissedilişindeki derinlik nisbetinde gerçekleşir. Bu yüzdendir ki “mârifetullâh”, yâni Rabbin hakîkatine kalben nâil olmak, ilmin en fazîletlisi sayılagelmiştir. Çünkü insana asıl lâzım olan bilgi budur.

EN BÜYÜK İBADET

Cenâb-ı Hak, kullarının, zikrin rûhâniyetinden gâfil bulunmamaları için bu husustaki âyetlerin bir kısmında şöyle buyurmuştur:

“Îman edenlerin, zikrullâh ve Hak’tan inen Kur’ân sebebiyle kalblerinin huşû içinde ürperme zamanı henüz gelmedi mi?” (el-Hadîd, 16)

 “Allâh’ı zikretmek; elbette en büyük (ibâdet)’tir.” (el-Ankebût, 45)

“Siz Ben’i zikredin, Ben de sizi zikredeyim. Bana şükredin, nankörlük etmeyin!” (el-Bakara, 152)

Cenâb-ı Hak, Mûsâ ve Hârûn -aleyhimesselâm-’ı Firavun’a tebliğe gönderirken dahî:

“Sen ve kardeşin birlikte âyetlerimi götürün. İkiniz de Ben’i hatırlayıp anmakta gevşeklik göstermeyin.” (Tâhâ, 42) buyurarak, zikirden gâfil kalmamalarını emretmiştir.

ALLAH’I SEVMENİN ALAMETİ

Allâh’ı zikretmek, hiç şüphesiz ki “Allah” lafzının sâdece kelime olarak tekrarlanması değil, onun tahassüs merkezi olan kalbde mekân bulmasıdır.

Allah Resûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyururlar:

“Allâh’ı zikreden kimseyle zikretmeyenin misâli, diri ile ölü gibidir.” (Buhârî, Deavât, 66)

“Allâh’ı sevmenin alâmeti, Allâh’ı zikretmeyi sevmektir.” (Süyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, II, 52)

Nitekim zikirden uzak kimseler, Allah sevgisinden de uzak oldukları için ilâhî tehdîd altındadır. Âyet-i kerîmede buyrulur:

“Allâh’ı zikretmek husûsunda kalpleri katılaşmış olanlara yazıklar olsun!..” (ez-Zümer, 22)

Bu tehdîdden sâlim olabilmek için, devamlı zikir hâlinde bulunmanın lüzûmu, Cenâb-ı Hak tarafından şu şekilde beyan buyrulmuştur:

“Rabbini, kendi içinde (kalbinde), yalvararak ve ürpererek, yüksek olmayan bir sesle, gece-gündüz zikret! Gâfillerden olma!” (el-A’râf, 205)

Yine âyet-i kerîmelerde zikirden uzaklaşmanın tehlikesini ifâde maksadıyla şöyle buyrulmuştur:

“Kim Rahmân (olan Allâh)’ı zikretmekten gâfil olursa, yanından ayrılmayan bir şeytanı ona musallat ederiz.

Şüphesiz bu şeytanlar, onları doğru yoldan alıkoyarlar da onlar, kendilerinin doğru yolda olduklarını sanırlar.

Şeytana dost olan o kimse, sonunda Biz’e (huzûrumuza hesap vermeye) gelince, arkadaşına: «–Keşke, benimle senin aranda doğu ile batı arası kadar uzaklık olsaydı! Meğer sen, ne kötü bir arkadaşmışsın!..» der.” (ez-Zuhruf, 36-38)

“Kim Ben’im zikrimden yüz çevirirse, şüphesiz onun hakkı dar bir geçimdir ve Biz onu kıyamet gününde kör olarak haşrederiz. (O zaman) O:

«–Rabbim beni niçin kör olarak haşrettin? Hâlbuki ben daha önce gören bir kimseydim.» der.

Allah Teâlâ:

«–Evet öyleydi. (Hani dünyâda) sana âyetlerimiz gelmişti de sen onları unutmuştun. İşte bugün de sen öylece unutulursun.» buyurur.” (Tâhâ, 124-126)

Güzel ahlâk ve hasletler, ancak Cenâb-ı Hak’tan korkan, O’nu çok seven ve çok zikredenlere mahsustur. Allah Teâlâ buyurur:

“Yedi gök, yer ve bunlarda bulunan her şey O’nu tesbîh eder. O’nu hamd ile tesbîh etmeyen hiçbir şey yoktur… Ne var ki siz, onların tesbîhini anlayamazsınız! O, Halîm’dir, bağışlayıcıdır.” (el-İsrâ, 44)

ZİKRİN VE ZİKİR MECLİSLERİNİN FAZİLETİ

Fahr-i Kâinât -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de zikir ve zikir meclislerinin fazîleti hakkında bir kudsî hadiste şöyle buyurmuşlardır:

“Allah Teâlâ buyuruyor ki:

Ben kuluma, Ben’im hakkımdaki zannına göre muâmele ederim. O Ben’i zikrettiğinde Ben onunla berâberim. O Ben’i, kendi içinde zikrederse, Ben de onu zikrederim. O beni bir topluluk içerisinde zikrederse, Ben de onu o topluluktan daha hayırlı bir topluluk içerisinde anarım.” (Buhârî, Tevhid, 15)

Allah Resûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- birgün ashâb-ı kirâma hitâben:

“–Amellerinizin Allah katında en temizini, derecelerinizin en yükseğini, altın ve gümüş sadaka vermenizden daha hayırlısını, düşmanlarınızla karşılaşıp boyunlarını vurmanızdan ve onların da sizin boynunuzu vurmasından daha hayırlısını haber vereyim mi?” diye sordu.

Onlar da:

“–Haber ver, ey Allâh’ın Rasûlü!” dediler.

Bunun üzerine Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:

“–Allâh’ı zikretmektir.” buyurdu. (Tirmizî, Deavât, 6)

Zikrullâh ferdî olarak yapılabildiği gibi topluluk hâlinde de yapılabilir. Nitekim Muâviye -radıyallâhu anh- mescidde halka hâlinde oturan bir cemaatin yanına geldi ve:

“–Burada niçin toplandınız?” diye sordu.

“–Allâh’ı zikretmek için toplandık.” diye cevap verdiler. O tekrar:

“–Allah aşkına doğru söyleyin. Siz burada sadece Allâh’ı zikretmek için mi oturdunuz?” diye sordu.

“–Evet, sadece bu maksatla oturduk.” dediler. Bunun üzerine Muâviye -radıyallâhu anh- şöyle dedi:

“–Ben sizin sözünüze inanmadığım için yemin vermiş değilim. Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e benim kadar yakın olup da benden daha az hadis rivâyet eden yoktur. Birgün Rasûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- halka hâlinde oturan sahâbîlerinin yanına geldi de onlara:

«–Burada niçin oturuyorsunuz?» diye sordu.

«–Bize İslâmiyet’i nasip ederek büyük bir lutufta bulunması sebebiyle Allâh’ı zikretmek ve ona hamdetmek için oturuyoruz.» diye cevap verdiler. Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:

«–Allâh adına doğru söyleyin. Gerçekten siz burada sadece Allâh’ı zikretmek için mi oturdunuz?» diye sordu.

«–Evet, vallâhi sadece bu maksatla oturduk.» dediler. Bunun üzerine Allâh’ın Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:

«–Ben size inanmadığım için yemin vermiş değilim. Fakat bana Cebrâil gelerek Allah Teâlâ’nın meleklere sizinle iftihar ettiğini haber verdi de onun için böyle söyledim.» buyurdu.” (Müslim, Zikir, 40)

Resûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, kalbî eğitim husûsunda ashâb-ı kirâmın istîdâdına göre zikir tâliminde bulunurdu. Ümmü Hânî ile arasında geçen şu konuşma, bunu ne güzel misâllendirir:

Ebû Tâlib’in kızı Ümmü Hânî -radıyallâhu anhâ-, Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e mürâcaat ederek:

“–Yâ Resûlallâh! Ben ihtiyarladım ve zayıfladım. Bana oturduğum yerde yapabileceğim bir ibâdet tavsiye eder misin?” diye sordu.

Resûlullâh -sallâllâhu aleyhi ve sellem- de:

“–Yüz defâ «sübhânallâh»,

Yüz defâ «elhamdülillâh»,

Ve yüz defâ «lâ ilâhe illâllâh» de!” buyurdular. (İbn-i Mâce, Edeb, 56; Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 344)

LA İLAHE İLLALLAH DEMENİN FAZİLETİ

Zikirler içinde bilhassa kelime-i tevhîdin topluluk hâlinde zikredilmesinin husûsî bir yeri vardır. Nitekim sahâbeden Şeddâd bin Evs -radıyallâhu anh-’ın rivâyet ettiği şu hadîste bu husûsa işâret buyrulmuştur:

Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- yanında bulunduğumuz bir sırada bize hitâben:

 “–Aranızda yabancı biri var mı?” diye sordular. Buradaki “yabancı” ile Ehl-i Kitâb’ı kasdetmişti.

Biz de:

“–Hayır, yoktur yâ Rasûlallâh!” dedik.

Bunun üzerine Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, kapıların kapatılmasını emrederek şöyle buyurdu:

“–Ellerinizi kaldırın ve Lâ ilâhe illâllâh deyin!”

Şeddâd bin Evs -radıyallâhu anh-, bu zikir meclisinin devâmını şu şekilde anlatır:

“–Ellerimizi bir müddet kaldırıp söylenildiği şekilde (Lâ ilâhe illâllâh! diyerek) zikrettik. Müteâkıben Allah Resûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ellerini indirdi ve şöyle duâ etti:

«–Allâh’ım, Sana hamd olsun! Rabbim, beni “bu cümle” ile gönderdin. Onu (söylemeyi ve gereğini yerine getirmeyi) bana emrettin. Buna karşılık bana Cennet’i va’d ettin. Sen va’dinden asla dönmezsin!»

Daha sonra Allah Resûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ashâbına şöyle buyurdu:

«–Müjdeler olsun size! Muhakkak ki Allah Teâlâ sizi bağışladı.» (Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 124)

Bir başka hadîs-i şerîfte de şöyle buyrulur:

“–«Lâ ilâhe illâllâh!», Allah katındaki yeri ve değeri pek büyük olan bir kelimedir. Kim tam bir ihlâs ve sadâkat içinde onu söylerse, Allah onu cennete koyar. Kim de onu inanmadığı hâlde sadece diliyle söylerse, canı ve malı korunur; lâkin yarın Allâh’a kavuşunca, Allah da onun hesâbını görür.” (Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, I, 26)

Her an zikrullâh ve murâkabe şuuru içinde bulunmanın luzûmunu ifâde eden şu hadîs-i şerîf de câlib-i dikkattir.

“Allâh’ı unutarak lüzumsuz konuşmalara dalmayın. Çünkü Allâh’ı unutarak yapılan çok konuşmalar, kalbi katılaştırır. Allah’tan en uzak olan kimse ise kalbi katı olandır.” (Tirmizî, Zühd, 62)

Görüldüğü üzere zikrullâh, bizzat Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem- tarafından pek çok vesîleyle tâlim, teşvîk ve telkîn edilmiştir. Bu denli tervîc edilen bir ibâdetin feyzinden uzak kalmak ne büyük bir kayıp ve hakkıyla edâ edildiğinde nâil olunacak uhrevî nîmetlere mukâbil, ne acı bir mahrûmiyettir.

Bu dünyâ hayâtında Rabbimizi ne kadar çok ve ne ölçüde derinden hissederek anarsak, yarın âhirette ilâhî vuslata o nisbette nâil olacağımız muhakkaktır.

Sevenler sevdiklerini, duydukları muhabbetin şiddeti nisbetinde yâd etme ihtiyâcı hissederler. Diğer taraftan o yâd ediş de, sevilene karşı duyulan muhabbeti artırır. Îman halâvetinden (lezzetinden) nasîb alanlar da bu istikâmette merhaleler kat ettikçe, Cenâb-ı Hakk’a olan iştiyakları kadar zikredişleri de artar. Nefsânî iştihâlarla rûhânî iştihâlar arasında tatmîn yönünden de bir fark vardır: Yemek içmek gibi nefsânî iştihâlar tatmin oldukça sönerken, rûhânî iştihâlar ise artıp çoğalır. Bu, susuzluğunu gidermek için âdetâ tuzlu su içmeye benzer. Her içilen su, iştihâyı biraz daha artırır.

Böyleleri her hâl ve fırsatta dâimî bir zikir hâlinde bulunup göklerin ve yerin yaratılışındaki ince ve dakîk hikmetlere dalarlar da:

“…Yâ Rabbî! Sen bunları boşuna ve abes yaratmadın; Sen’i tesbîh ederiz. Bizleri cehennem azâbından koru!” (Âl-i İmrân, 191) diye tefekkür ve niyazda bulunurlar.

Hayatı îman ve itmi’nânla idâme ettirmenin, ilâhî neşveler ve safâlara erişmenin ve nihâyet kâmil bir îmanla Hakk’a kavuşmanın yolu, dâimî zikirden geçmektedir. Zîrâ insan nasıl yaşarsa öyle ölür ve öldüğü hâl üzere haşrolunur. Nitekim hadîs-i şerîflerde de buyrulduğu üzere:

“İnsanlar kıyâmet gününde öldükleri hâl üzere diriltileceklerdir.” (Müslim, Cennet, 83)

“Kişi yaşadığı hâl üzere ölür ve öldüğü hâl üzere haşrolunur.” (Münâvî, Feyzü’l-Kadîr, V, 663)

Hiçbir şey, insanın tahassüs ve tefekkür iştiyâkını, kâinâtın Hâkim ve Nâzım’ı olan Cenâb-ı Vâcibü’l-Vücûd’un varlığına vukûf ve O’na muhabbet derecesinde tatmîne medâr olamaz. Zîrâ âyet-i kerîmede buyrulduğu üzere:

“Kalpler, ancak zikrullâh ile itmi’nâna (hakîkî huzura) erişir.” (er-Ra’d, 28)

Dipnot:

[1] Bezm-i Elest (Ruhların Ezel Toplantısı): Rûhlar âleminde Allah Teâlâ’nın:

 “–Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” suâline, bütün rûhların:

 “–Evet, Sen bizim Rabbimizsin!” diye cevap vererek Cenâb-ı Hakk’ın rubûbiyyetini ikrâr etmeleridir. Bkz. Âraf Sûresi, 172. âyet-i kerîme.

 Kaynak: Osman Nuri Topbaş, İmandan İhsana Tasavvuf, Erkam Yayınları

ZİKİR NEDİR?

PEYGAMBER EFENDİMİZİN GECE YAPTIĞI ZİKİRLER