Ziyâret Tavafı
Tavaf nedir? Ziyaret tavafı nedir, nasıl yapılır? Ziyaret tavafının hükmü.
Tavaf, “bir şeyin çevresinde dolaşmak, dönmek” demektir. Bir terim olarak ise tavaf, Haceru’l-Esved’in bulunduğu köşeden veya hizasından başlayıp, Kâbe’nin çevresinde yedi defa dönmektir. Her bir dolanıma “şavt” denir. Yedi şavt bir tavaf olur.Ziyaret tavafı farz olup haccın iki rüknünden biridir. Buna “ifâda tavafı” da denir. Kur’an’da şöyle buyurulur: “Sonra kirlerini gidersinler, adaklarını yerine getirsinler ve o Beyt-i Atik’i (Kâbe) tavaf etsinler” [1] Tavaf bir çeşit namazdır. Hadiste şöyle buyurulur: “Tavaf, Allah Teâlâ’nın kendisinde, yani tavaf yaparken konuşmayı mübah kıldığı bir namazdır.” [2]
Yapılmak istenen bir amele kalben niyet etmek yeterlidir. Ayrıca dille söylemek müstehaptır. Tavaf niyeti olmaksızın Kâbe’nin çevresinde dolaşmak tavaf sayılmaz. Niyette tavafın çeşidini belirlemek gerekmez. Mutlak tavaf niyeti yeterlidir. Çünkü bayram günlerinde yapılacak ilk tavaf, ziyaret tavafı, Âfâkîler’in, Arafat’ta vakfeden önce yapacakları Kâbe tavafı da kudüm tavafı sayılır.
Bütün hac çeşitlerinde, farz olan ziyaret tavafının hangi vakitten itibaren yapılacağı yani başlangıç vakti önemlidir. Son vakti için bir sınır yoktur, ömrün sonuna kadar herhangi bir vakitte yapılması yeterlidir. Ancak bayram günlerinden sonraya geciktirmek kurban cezası gerektirir.
ZİYARET TAVAFI NE ZAMAN YAPILIR?
Hanefî ve Mâlikîler’e göre ziyaret tavafının başlangıç vakti, kurban bayramının ilk günü fecr-i sâdıktan itibaren başlar. Şâfi ve Hanbelîler’e göre ise, arefe günü gece yarısından itibaren başlar. Ziyaret tavafı bu ilk vaktinden sonra, ömür boyu her zaman yapılabilirse de Ebû Hanîfe’ye göre kurban kesme günlerinde yani bayramın üçüncü günü güneş batıncaya kadar, Mâlikîler’e göre ise, Zilhicce ayının sonuna kadar yapılması vâciptir. Bir özür olmaksızın bundan sonraya bırakılırsa kurban cezası (dem) gerekir.
ZİYARET TAVAFI FARZ MIDIR?
Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ile Şâfi ve Hanbelîler’e göre ise, ziyaret tavafının bayramın ilk üç gününde yapılması vâcip değil sünnet hükmündedir. Bir özür olmaksızın daha sonraya bırakılması mekruh ise de ceza gerektirmez.
Ziyâret tavafının bayramın ilk gününde yapılması daha faziletlidir.
ZİYARET TAVAFI NASIL YAPILIR?
Tavafların Harem’in içinde ve Kâbe’nin çevresinde yapılması gerekir. Kâbe’nin çevresinde tavaf yapılan yere “tavaf alanı (metâf)” denir. Tavaf sadece burada yapılmaz. Mescid-i Haram’ın içinde olmak şartıyla, daha geniş halkalar halinde yapılabileceği gibi, mescidin üst katlarından da yapılabilir. Çünkü Hanefîlere göre Kâbe’nin üstü göklere kadar kıble yönü sayılır.
Hanefîlere göre, tavafta şavtların yarıdan çoğunu, yani en az dördünü yapmış olmak tavafın geçerlilik şartı olup, son üç şavt eksik kalsa, tavaf yine geçerli olur. Ancak farz veya vâcip tavaflarda eksik kalan şavtların tamamlanması vâciptir. Bu yapılmadığı takdirde, her şavt için ceza gerekir. Diğer üç mezhebe göre ise, yedi şavtın hepsi rükün olup, bütün şavtlar yapılmadıkça tavaf geçerli olmaz.
Tavaf sırasında namaz kılanların önünden geçmekte bir sakınca görülmemiştir. Nitekim Hz. Peygamber Haceru’l-Esved’in karşısında namaz kılarken, önünden erkek veya kadınların geçtiği, önünde bir sütre bulunmadığı nakledilmiştir. Bunu Kâbe’de namaz kılanın önünden geçmek caizdir, şeklinde yorumlayanlar da olmuştur.[3]
Tavaf sırasında farz namaza başlansa, imamla birlikte ilk rekâta yetişme umudu varsa, şavt tamamlanır, aksi durumda şavt yarıda kesilerek imama uyulur ve namazdan sonra yarım şavta devam edilir.
Bir kimse, tavaf ve sa’y yaparken, şavtların arasını bir gün gibi bir süreyle ayırsa şavt, tavaf veya sa’y bâtıl olmaz, fakat yeniden başlaması müstehap olur.
Tavaf sırasında bir şey yemek mekruh, sa’y sırasında ise câizdir. Ancak her ikisinde de su içmek caiz görülmüştür.[4]
Dipnotlar:
[1] Hac, 22/29. [2] Nesâî, Menâsik, 36; Dârimî, Menâsik, 32; A. İbn Hanbel, III, 414, IV, 64, V, 377. [3] İbn Âbidîn, age, IV, 521. [4] İbn Âbidîn, age, IV, 511.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları